Κριτικές 3

Αφιέρωμα στον Κώστα Ρεούση, Straw Dogs magazine, τχ. 4, 2014

Βασίλης Λαλιώτης: «Άτακτα για τον Κώστα Ρεούση»

  Για την ποίηση του Κώστα Ρεούση δεν υπάρχει μέση κριτική οδός. Ή θα πάρεις μια στάση ενός τύπου μεταποιητικού, για να το πούμε έτσι, και θα καταφύγεις στη φιλοσοφική ζαργκόν, για την οποία η ποίησή του προσφέρεται ή θα αφήσεις τη μέθεξη του κειμένου του να σου υποβάλλει ύφος εγκωμίου.
  Ο Ρεούσης είναι διονυσιαστής λέξεων. Και λεξικάτοικος άκρων. Γνωρίζει από ένστικτο ότι όταν επιθυμείς να υπερβείς ή να ανανεώσεις μια παράδοση την αναλαμβάνεις με προσωπικό κίνδυνο στο βίο. Γιατί είναι ο βίος που θα σου δώσει το λεκτικό της νομοθεσίας του για το εγχείρημα.
  Ο Ρεούσης επιμένει πως το σώμα δεν φτάνει και δραπετεύει από τις μεμβράνες των ορίων του. Χρονικό δραπέτευσης από το σώμα είναι οι λέξεις του. Η επαφή του με τον υπερρεαλισμό είναι άγκυρα εξημέρωσης, ένα ελάχιστο νεύμα γενεαλογίας. Δεν είναι εξωπραγματικός, είναι υπερπραγματικός στη συναίρεση λέξης και σιωπής που υπάρχει ως σώμα. Αυτά ως πρώτος αστερισμός μιας ανάγνωσης της ποίησής του.
  Το συγχρωτίζομαι ως γραφή κάμποσο καιρό. Κάθε ανάγνωση μου αφήνει άλλες σκιές. Πάντα οι παρατηρήσεις για τα περιεχόμενα των ποιημάτων με οδηγούν στην ονειροπόληση μιας, ας το πω έτσι, επιστημολογίας της γραφής του. Σκέφτομαι πως ένας Γάλλος φιλόσοφος τύπου Φουκώ, θα μπορούσε να γράψει ολόκληρο βιβλίο για τον κόσμο που κόβει από τη γραφή ο Ρεούσης.
  Η απεύθυνση στον άλλον είναι λογοκριμένη. Το κοινωνικό επιβάλει κανόνες για το τι μπορεί να ειπωθεί και να σωπαίνεται ακόμα και στις έσχατες σωματικές μας οικειότητες.
  Αυτό είναι η δεύτερη σκέψη μιας ανάγνωσης ποιήματος του Ρεούση, καθώς εκείνος καταθέτοντας τη σωπασμένη πλευρά του λεκτικού παλίμψηστου, μας αποκαλύπτει τη λησμονημένη λογοκρισία που ασκήθηκε πάνω μας όταν η γλώσσα πήγε να μας συγκροτήσει ως σώμα. Επαναστατικό είναι αυτό που ανασταίνει πάλι κάτι το αποσιωπημένο. Ο Ρεούσης είναι επαναστατικός εκείνου του στρώματος των λέξεων που από το να μη βρίσκουν διέξοδο ομιλίας καταρρέουν στα βουβά όργανα και γίνονται παθολογία. Είμαι σίγουρος ότι για τον Ρεούση ποίηση είναι θεραπευτική λέξεων για άλλες λέξεις.
  Έχω την αίσθηση ότι οι κρυμμένες λέξεις που κατοικούν ένα πεδίο πρωταρχικό πριν το κοινωνικά αποδεκτό, του αποκαλύφθηκαν σαν κόσμος και άλλο δεν κάνει από το να τον μεταφράζει.
  Ο Μιχάλης Παπαντωνόπουλος, οξυδερκής, διάκρινε τη διαρκή πάλη του Ρεούση με το λεκτικό, κάτω από τους όρους της κριτικής του Μικροαστισμού. Τον στενεύουμε κάνοντας αναφορά σε μια κοινωνική τάξη και τις εξουσίες της στο σώμα. Ο Ρεούσης δεν βάλει κατά τάξεων της κοινωνίας, αλλά κατά της ίδια της κοινωνικοποίησης και της λεκτικής της παθολογίας που δεσμεύει το σώμα. Ότι ο Ρεούσης μπορεί να γίνει ο βασιλικός δρόμος για την κατανόηση εις τα καθ’ ημάς του Αντονέν Αρτώ θα συμφωνήσω.
  Με τα δεδομένα της καταγραφής αυτής της αποσιωπημένης γλώσσας που λογοκρίνεται από το κοινωνικό στην παρουσία του σώματος, ο Ρεούσης ανακάλυψε έναν παράλληλο κόσμο. Κάθε θεματολογία, κάθε περιεχόμενο του βίου, κάθε περιστατικό για τον Ρεούση έχει διαφορετικά λόγια στην έκφρασή του. Εισπράττεται αλλιώς και εκφέρεται αλλιώς. Το γραμμένο ποίημα τού είναι το εισιτήριο για να ξαναμπεί στον κόσμο της λογοκρισίας μας, αλλά αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα τη διαφορά του δικού του. Ένα είδος γενναιόδωρης χειρονομίας αμοιβαίας αναγνώρισης. Γιατί, είπαμε, αποκαλύπτει το κοινώς αποσιωπημένο, άρα και το κοινό σε όλους. Ξυπνάει με το ποίημα τα λόγια που όταν μιλάμε επιλέγουμε να πετάξουμε στο σκουπιδότοπο του μη αποδεκτού.
  Ομολογώ ότι η ποίηση του Ρεούση υπήρξε γοητευτική και ατίθαση στην ανάγνωσή της. Αρχικά την εξέλαβα ως τόλμη ανανέωσης του Υπερρεαλισμού, αλλά δεν με ικανοποιούσε ως άποψη. Πάντα έμενε ένα υπόλειμμα που δεν μπορούσε να αποδοθεί στον Υπερρεαλισμό. Δεν ήταν άφημα στην ανάδραση της λέξης αυτό που διάβαζα, ήταν κάτι πολύ αυστηρό και καταγραμμένο με ψυχρή βεβαιότητα. Μαντάτα ενός άλλου κόσμου.
  Η καταγραφή αυτού του κόσμου δεν έχει τελειώσει. Ο Ρεούσης από βιβλίο σε βιβλίο επιστρέφει, μοναχικός διαχειριστής μιας εμπειρίας γλωσσικής που επείγεται να μοιραστεί για να μην τον αποσβολώσει. Θέλει να μας καλέσει εκεί, να μοιραστούμε, όχι μόνο τα ευρήματα αλλά και τον τρόπο του.
  Πιστεύω πως κατά βάθος, όπως όλοι οι ευρέτες άλλων κόσμων, θεωρεί τις λέξεις των καταγραφών του φτωχές, πως συμβιβάζεται για χατίρι μας, γιατί από τη δική μας συμμετοχή εξαρτάται η γέφυρα των δύο κόσμων που λεκτικά βιώνει.
  Είναι ποιητής ενός άκρου που δεν έχει παρηγοριά έξω από την καταγραφή του ποιήματος, ωστόσο εκείνος προσπαθεί στα κειμενικά ίχνη ποιητών που αγαπά να μορφοποιήσει κι εκεί ψήγματα της εμπειρίας του. Οι ευρέτες είναι γενναιόδωροι, από το πολύ που τους δόθηκε.
  Ο Ρεούσης με τις κινήσεις μανιφέστου που έχει κάνει, δείχνει να έχει συνείδηση ότι είναι εκτός γραμματολογίας, ότι βρίσκεται στην εφαπτομένη του ιστορικού χρόνου που αποτιμά τη λογοτεχνία. Δεν έχει προγόνους, έχει, σε κάποιο βαθμό ο καθένας, ομοιοπαθείς. Ας πούμε εκείνους που κάλεσε ο Απόλλωνας, όχι να λένε ούτε να κρύβουν αλλά να σημαίνουν.
  Ο Ρεούσης είναι σημαίνων. Ερριμένος στον κόσμο μας, με την ειδική δυνατότητα να μπαίνει και να βγαίνει από αυτόν κρατημένος μόνο από τα ποιήματά του. Δηλαδή αληθινός ποιητής, σωματοψύχως.
  Θέλω να σας τον συστήσω, να σηκώσετε το βάρος και να κάνετε τον κόπο να δώσετε την αναγνωστική σας προσοχή στο έργο του. Είναι πάνω και πρώτα απ’ όλα θεραπευτικός. Σε μια εποχή που έχει ξεχάσει τη θεραπευτική δύναμη της ποίησης και δεν ανέχεται Σαμάνους στην Κεντρική Λεωφόρο. Ο Ρεούσης είναι ένας από αυτούς.
  Συνεχίζω να τον διαβάζω. Και συνεχίζω να βρίσκω στα λόγια του λόγια αποσιωπημένα κάτω από τη γλώσσα μου, που εκείνος αποκαλύπτει τη σημασία τους σώματι πίσω από τα λόγια.
  Α, ξέχασα, τον θεωρώ φίλο, μάλλον κι αυτός.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Straw Dogs magazine», Φεβρουάριος 2014.