Κριτικές 8

Ο Διαμαντής Καράβολας και ο Κώστας Ρεούσης

Διαμαντής Καράβολας: «Για το ποιητικό έργο του Κώστα Ρεούση και τη συλλογή Καρίνα»

   Με τον Κώστα Ρεούση γνωριζόμαστε εδώ και 9 χρόνια καθώς ήμουνα ένας από τους αποδέκτες όλης της αυτοσχέδιας έντυπης δράσης του, που υπογράφονταν ως Υπερπραγματική Φράξια Λευκωσίας (Υ.Φ.Λ.) της οποίας είναι και το μοναδικό μέλος από ιδρύσεώς της (2005), και φιλοδοξώ για τις όσες μέρες θα είμαι εδώ στην Κύπρο να αποτελέσω το δεύτερο μέλος. Ο Κ.Ρ. εξέδωσε Το τσογλάνι (14 τεύχη, Νοε. 2005–Δεκ. 2006) που ήταν μια έκδοση εκτός εμπορίου, ένα Α3 χαρτόνι διπλωμένο στα δυο, με μέσα μια σελίδα Α4, και δύο, τρία ή περισσότερα ποιήματα μέσα σ’ αυτό, του ίδιου ή άλλων ποιητών, βαλμένα σαν κομμάτια σε κολάζ, σε συνδυασμό με κάποιο γραμμικό συνήθως σχέδιο ή κάποια εικόνα επιλεγμένη με νόημα. Επίσης έβγαλε τις σειρές The A4–Poems Series 001-011 και The A5–Arrangment Poems, καθώς και το μεμονωμένο The Poster–Poem Series. Ποίηση και Feuille Volante, όλα με άκρως προσεγμένη μορφή, με αυτό που λέμε ξεχωριστό στυλ. Μέσα από τη συχνή ανταλλαγή εντύπων από τη Λευκωσία στην Αθήνα και τανάπαλιν, μια κι έστελνα κι εγώ τον Φαρφουλά στον Κ.Ρ., αναπτύχθηκε μια ουσιαστική επικοινωνία σε μια εποχή που στην ποίηση και στην καλλιτεχνική έκφραση αναπτύσσονταν ερωτήματα και ζητούμενα που έμοιαζαν νέα αλλά ήταν και παλιά. Μια φουρνιά νεότερων ποιητών αναζήτησε τις αναφορές της και έκανε τις διακριτές της επιλογές σε σχέση με τις διάφορες ποιητικές παραδόσεις που αναγκαστικά συνυπάρχουν σε κάθε εποχή, σε καταστάσεις που είχαν θεωρηθεί παρελθοντικές από τις μεταμοντέρνες αφηγήσεις. Και αναφέρομαι κύρια στον Υπερρεαλισμό, ελληνικό και διεθνή, και σε ό,τι υπήρξε σχετικό μ’ αυτόν, ακόμα και όταν αφορά ατομικές περιπτώσεις που δεν ανέπτυξαν κάποια οργανική σχέση με το κίνημα, ή άλλες παραφυάδες αυτού.

   Να σημειώσω εδώ πως ο Κ.Ρ. παρά το γεγονός ότι μένει μακριά των Αθηνών δεν αφήνει να του ξεφύγει τίποτα απ’ ότι συμβαίνει στους ποιητικούς κύκλους της πρωτευούσης, παρακολουθεί, ενημερώνεται, πολλές φορές έχει τύχει να με ενημερώσει πρώτος για κάποιο συμβάν, π.χ. τον θάνατο κάποιου κοινού γνωστού προσώπου, την έκδοση μιας αξιόλογης ποιητικής συλλογής ή ενός “περιθωριακού” εντύπου, με άλλα λόγια είναι απόλυτα συγχρονισμένος με τους όποιους προβληματισμούς και τα τεκταινόμενα στην ποίηση, και πάντα από θέση μάχης. Δεν ήταν λίγες, λοιπόν, οι φορές που ο Κ.Ρ. ως ποιητής και εγώ ως εκδότης βρισκόμασταν σε κοινούς τόπους, ή καλύτερα, μετερίζια. Όχι όμως μόνοι μας. Εγώ μαζί με μερικούς φίλους από το 2005 ιδρύσαμε την Υπερρεαλιστική Ομάδα Αθηνών και ο Κώστας αν και το μοναδικό μέλος της Υ.Φ.Λ. είχε την τύχη να επικοινωνεί και σε ένα βαθμό να συμπορεύεται και με άλλους Κύπριους ποιητές, που είχα μάλιστα τη χαρά να εκδώσω βιβλία τους, όπως τον Γιώργο Καλοζώη και τον Μιχάλη Παπαδόπουλο, και εικαστικούς όπως τον Πανίκο Τεμπριώτη και τον Φάνο Κυριάκου.

   Από το ιδρυτικό έτος 2005 των υπερρεαλιστικών-υπερπραγματικών δραστηριοτήτων που άνοιξε κοινούς δρόμους σε Αθήνα και Λευκωσία πολλά πράγματα γίνανε, που δεν ήταν καθόλου αυτονόητο ότι θα γίνουν, όχι φυσικά χωρίς κόπο και προσωπικά ρίσκα. Πολλά πράγματα στεριώσανε, απλώσανε, εμβαθύνανε, εξελιχτήκανε, συμπορευτήκανε ή γονιμοποιήσανε άλλες καταστάσεις διατηρώντας όμως ακέραια κάποια γενεσιουργά στοιχεία όπως:

• Την αντίθεση στους κομφορμισμούς, τους καθωσπρεπισμούς και τις καθεστηκυίες τάξεις του λόγου και της έκφρασης (και όχι μόνο).

• Την επιμονή στον ανθρώπινο πόνο ως γενεσιουργό αίτιο και κινητήρια δύναμη της γραφής και όχι στην εγκεφαλική σύλληψη, τις αφηρημένες ιδέες ή τα καλολογικά στοιχεία, στοιχεία που μας δημιουργούν κακές υποψίες για τις προθέσεις όσων τα χρησιμοποιούν κατά κόρον.

• Η ανοικτότητα στην έλευση του θαυμαστού, του θαύματος στην ίδια την ζωή και η όποια συμβολή στην επαναμάγευση του κόσμου ή έστω των περιοχών δράσης του καθενός μας.

   Ο Κ.Ρ. από την αρχή της ποιητικής του εμφάνισης με τη συλλογή Χαμαιλέων (1995) έριξε γερά θεμέλια για το ποιητικό του οικοδόμημα, και παραμένει έτσι σταθερός, πιστός και ασυμβίβαστος στις αξίες του, γι’ αυτό τον χαιρόμαστε και τον καμαρώνουμε, εμείς οι φίλοι του.

   Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του Ο κρατήρας του γέλιου μου (2009) που βγήκε από τις εκδόσεις Φαρφουλάς ο ποιητής Γιώργος Καλοζώης έγραψε πολύ εύστοχα: «Είναι άγρια η ποίηση του Κώστα Ρεούση. Εδώ δεν έχουµε να κάνουµε µε το γατάκι του µεταµοντερνισµού που µας αφήνει να το χαϊδεύουµε. Έχουµε να κάνουµε µε ποιήµατα-λεοπαρδάλεις που ανεβάζουν τα σφάγιά τους επάνω στις θεόρατες ακακίες της σαβάνας. Όταν τα αίµατα της µικρής αντιλόπης ρυτιδώνουν το χοντρό κορµό συνετό είναι να τρέχουµε μακριά για να σωθούµε. Οι κοµφορµιστές τουρίστες µέσα στα τζιπ την ώρα που φωτογραφίζουν τη σκηνή συνεπαρμένοι ας έχουν υπόψη ότι το θηρίο κάθεται και αναπνέει βαριά πίσω από το σβέρκο τους. Πώς βρέθηκε εκεί, γιατί καταστρατηγήθηκε η έννοια της ασφάλειας αυτό εξηγείται λόγω της θαυµατουργής ιδιότητας της ποίησης».

   Τα λόγια αυτά δεν έχουν να κάνουν μόνο με τη συγκεκριμένη συλλογή, αλλά αφορούν και μας εισάγουν στο σύνολο της ποιητικής γραφής του Κ.Ρ. Η Καρίνα (2012), το δεύτερο βιβλίο του Κ.Ρ. από τις εκδόσεις Φαρφουλάς και τέταρτο του ποιητή περιλαμβάνει τρεις ενότητες ποιημάτων, τον «Χαμαιλέοντα» (που είχε εκδοθεί ως η πρώτη συλλογή του ποιητή το 1995), το «Κατούρημα» και τον «Αντιθάλαμο». Όσο αφορά στο χρόνο γραφής τους τα ποιήματα αυτά προηγούνται της γραφής του «Κρατήρα», βρίσκουμε μάλιστα τη λέξη «Καρίνα» σε δύο ποιήματα της συλλογής αυτής: «…το φλαμίνγκο η νυχτερίδα το περιστέρι το κοράκι το κουνούπι η πεταλούδα κι ο χαμαιλέοντας οδηγούν τη στρατιά του Αρχιλόχου το ό,τι ναρκοθετεί τους μηχανισμούς της σύγχυσης ένα καράβι οργώνει με την καρίνα του ψυχές να διαβάζετε ορθόδοξα ερμηνεύοντας αιρετικά», [Αντιμικρομανιφέστο] και «ανεπαίσθητα η Ναρικατέ συνάντησε την Καρίνα στο έσχατο νησί της γης των Πελασγών…», [Η γεωμετρία των περιττών αριθμών].

   Η μορφή των ποιημάτων είναι ολιγόστιχη. Τα ποιήματα αναπτύσσονται μέσα σ’ ένα χώρο αφαιρετικής εικονοποίας που θυμίζει το ύφος του υπερρεαλιστή ποιητή René Char (1907-1988) (υπάρχει άλλωστε η δηλωτική αναλογία στον τίτλο Ένα τσεκούρι κάθεται του Κ.Ρ. με το Το αδέσποτο σφυρί του R.C.).

   Η καρίνα, ή τρόπιδα, είναι το κατώτερο μέρος του σκελετού του πλοίου, και όπως έγραψε ο Άγγελος Σικελιανός «δίκοπη σπάθα εξέσκιζε η καρίνα» έτσι και πολλά ποιήματα του Κ.Ρ είναι δίκοπες σπάθες που ανατέμνουν τα φαινόμενα και τις καταστάσεις. Στη συλλογή κυριαρχούν 3 στοιχεία, τόσο λεκτικά όσο και στη γενικότερη εικονοποιία του περιβάλλοντος χώρου:

-Α. Το υγρό στοιχείο. Οι λέξεις υγρό, υγρασία, νερό, αλλά και βένθος συναντώνται πάνω από δέκα φορές στα ποιήματα της συλλογής.

-Β. Ο ύπνος και οι καταστάσεις περί αυτόν (ξύπνημα, κοίμηση) συναντώνται επίσης έντονα στην Καρίνα.

-Γ. Το σώμα, το πάσχον σώμα (κόκαλα που συνθλίβονται, νύχι που ξεσκίζει, αίμα που ρέει) είναι έντονα υπαρκτό κυρίως ως φορέας πόνου και βίας.

   Ο «Αντιθάλαμος» είναι το τρίτο μέρος της συλλογής, όμως μπορεί να εκληφθεί και ως εισαγωγικό (όπως δηλώνει και ο τίτλος: αντιθάλαμος = προθάλαμος) και δηλωτικό των ποιητικών προθέσεων του Κ.Ρ., μια και στα ποιήματα αυτά βρίσκονται αναφορές στο πώς και το γιατί της ποιητικής τέχνης του. Βλέπε «Η αόρατη γραφή του ήχου», «ΦLY» (σ.σ. αναγραμματισμός της Υ.Φ.Λ.;), «Το σπίτι με τις αγκινάρες» (σ.σ. όπου αναπτύσσεται πάνω στο ρήμα γράφω), «Η καύση της ύλης» (σ.σ. μια έμμεση αναφορά στον Πεσσόα), «Θύμα καλοκαιρίας» (που προετοιμάζει τον αναγνώστη για το “απωθητικό” ποίημα).

   Το «Κατούρημα», η δεύτερη ποιητική ενότητα της συλλογής, λειτουργεί από το πρώτο ποίημα ως ένα ξόρκι, αναπλάθοντας και επαναμαγεύοντας την πραγματικότητα, όχι χωρίς να προκαλέσει την ταραχή στον αναγνώστη. Τέλος το παιχνίδι των λέξεων ακόμα και των συλλαβών τους είναι έντονο στην ποιητική του Κ.Ρ. δημιουργώντας διττά νοήματα και έντονες ποιητικές εκπλήξεις.

   Ο «Χάμαι-λέων» (η πρώτη ενότητα της συλλογής) μπορεί να είναι ο γνωστός χαμαιλέοντας, μπορεί όμως να είναι ένα λιοντάρι που έρπει ή που κάθεται κάτω, όπως το συναντούμε στο ποίημα του Ανώνυμου Κυπρίου ποιητή: «H καρδιά μου με τον λιόντα τούτον εμπορεί να μοιάσει / απού του δεντρού να πιάσει την κορφήν πάσκει πηδώντα, / η καρδιά μου πεθυμώντα στα ψηλά θεν να πετάσει / και μην δύνοντα να φτάσει στέκει χαμηλά κλαμόντα.».

Το κείμενο διαβάστηκε σε εκδήλωση για τον ποιητή στη Λευκωσία, στο χώρο εκδηλώσεων του καφενείου «Τα καλά καθούμενα», στις 24 Μαρτίου 2013 και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ο Φαρφουλάς, τχ. 16, Μάιος 2013.