Πολιτισμικοί Μετεωρίτες 18

Ο Οδυσσέας Ελύτης, το 1961, μ’ ένα κοντομάνικο «λευκό» πουκάμισο «ανοιχτό»

Με τον Οδυσσέα Ελύτη: Ένα σύντομο υπόμνημα

[Πολιτισμικοί Μετεωρίτες-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

Είκοσι χρόνια έχουν περάσει όπου «Ως Ενδυμίων», ο Ποιητής, αναλήφθηκε στους ουρανούς… του επέκεινα

Αργά το απόγευμα της 18^ης Μαρτίου του 1996, έχω επιστρέψει από την πρωινή δουλειά στη διανομή εκπαιδευτικού βιβλίου στην περιοχή των νοτίων προαστίων Αττικής κι απ’ την παράδοση του μαθήματος του Ειδικού Ποινικού Δικαίου στη Νομική Σχολή των Αθηνών όπου φοιτούσα, στο σπίτι, των μόλις 35 τετραγωνικών μέτρων, που ενοικίαζα στην Άνω Ηλιούπολη στις παρυφές του τρελού, δηλαδή του Υμηττού, και προσπαθώ να φέρω το νου μου και να ετοιμαστώ για τη νυχτερινή δουλειά στο μπαρ Αλμπατρός. Ανοίγω την τηλεόραση στην ΕΡΤ, και μπαίνω στην κουζίνα να ετοιμάσω κάτι για φαγητό… το λείψανο. Ακούω τη φωνή του Μπαμπινιώτη, κάτι να λέει για τη λειτουργία του ρήματος στην ποίηση του Ελύτη κι αστραπιαία αντιλαμβάνομαι πως ο τεράστιος… πέταξε στον ουρανό.

   Συμπαθάτε τις αναφορές και τις εκφράσεις μου. Είναι η οικειότητα που έχει αναπτυχθεί εντός μου με τον συγκεκριμένο Ποιητή και μ’ οδηγεί πίσω στα εννέα μου χρόνια, στο 1979, από την ηλικία και τη χρονιά δηλαδή που άρχισα να τον αναγιγνώσκω, μελετώ κι εμπεριέχω… σταδιακά και με γεωμετρική πρόοδο.

Η τελευταία χρονιά… εν ζωή

Η χρονιά που έχει προηγηθεί του θανάτου του, 1995, δυστυχώς, προσφέρει πίκρες στον Ποιητή. Ένα νέο περιοδικό ποικίλης ύλης, το «All Nude», δημοσιεύει στο πρώτο του τεύχος, χωρίς την έγκρισή του, ένα παλιό του κείμενο, μια αυτοσυνέντευξή του, γραμμένη πριν από 44 χρόνια στο Παρίσι. Ο Ελύτης διαμαρτύρεται, με σχετική επιστολή του, και ζητά να απαγορευτεί η συνέχεια της δημοσίευσης και να κατασχεθεί το περιοδικό. Την ίδια περίοδο στο πέμπτο τεύχος του έγκριτου περιοδικού «Ποίηση» που διευθύνει ο Χάρης Βλαβιανός, ο Γιώργος Κεχαγιόγλου δημοσιεύει και σχολιάζει σημειώσεις του Ποιητή για «Το Άξιον Εστί», με τίτλο «Ένα ανέκδοτο υπόμνημα του Ελύτη για ‘Το Άξιον Εστί’». Ο Ελύτης διαμαρτύρεται και πάλι μέσω του Τύπου, ισχυριζόμενος ότι το κείμενο αυτό δεν προοριζόταν για δημοσίευση. Περνάει το καλοκαίρι, που έμελε να είναι και το τελευταίο του εν ζωή, με τη σύντροφό του Ιουλίτα Ηλιοπούλου στο σπίτι τού Δημήτρη Χορν στο Πόρτο Ράφτη, όπου είναι καλεσμένοι τού φίλου τους ηθοποιού. Ο Νίκος Δήμου τους επισκέπτεται και φωτογραφίζει στιγμιότυπα της εκεί διαμονής τους, όπου και δημοσιεύει σε κάποιο γνωστό έντυπο εκείνης της εποχής, που αυτήν τη στιγμή μου διαφεύγει. Ο Ελύτης φανερά ενοχλημένος, μια και αφορούσαν ιδιωτικές του στιγμές, διαμαρτύρεται εκ νέου εντόνως και ζητά να αποσυρθούν.

   Εκεί, γράφει και τα εφτά ποιήματα της συλλογής «Δυτικά της Λύπης», η τελευταία που ευτύχησε να δει τυπωμένη ενόσω ζούσε. Μαζί με το «Ο κήπος με τις αυταπάτες», πεζά κείμενα με 49 συνεικόνες, κυκλοφορούν κατά την προσφιλή πρακτική-τακτική των εκδοτών του -των τελευταίων χρόνων του βίου του Ποιητή- την ημέρα των γενεθλίων του, στις 2 Νοεμβρίου του 1995 -απ’ τις εκδόσεις Ίκαρος η ποιητική συλλογή κι απ’ τις εκδόσεις Ύψιλον το βιβλίο με τα πεζά κείμενα.

   Στις 18 Μαρτίου 1996, ώρα δύο μετά μεσημβρίας ακριβώς, ο Ποιητής αφήνει την τελευταία του πνοή ή ανάσα στο διαμέρισμά του της οδού Σκουφά 23, στην περιοχή Κολωνακίου της Αθήνας.

  

«Ο κήπος με τις αυταπάτες»

Στο αυτόνομο μέρος του προαναφερθέντος βιβλίου και από το δοκίμιο «Επιστροφή από την παρ’ ολίγον Ελλάδα», ο Ποιητής προτάσσει ως motto το εξής: «Όπως προτού ακουσθεί ανθρώπινη ομιλία/στα έγκατα της γης βρέχει ασταμάτητα/παλαιούς αιώνες.».

Παραθέτω δύο αποσπάσματα που -κατά μία σημαίνουσα και σημαινόμενη έννοια κι απύθμενη ουσία- μας αφορούν ως Κύπριους Έλληνες:

  

«Στο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας ‘Ημερησία’, το μοναδικό που διασώθηκε από τις ημέρες εκείνες, περισυλλέγουμε τα ακόλουθα:

«… επείγοντα τηλεγραφήματα του πρακτορείου Ρώυτερ από το Λονδίνο επισημαίνουν τον κίνδυνο που διαγράφεται για τη σύνθεση του Βρετανικού πληθυσμού, που κινδυνεύει ν’ αλλοιωθεί από την εισβολή παλαιών Ινδών αποίκων, κυρίως της φυλής των Παν-Τζαμπ. Η κατάληψη ολόκληρου του νοτιοανατολικού τμήματος δημιουργεί κινδύνους για μελλοντική διχοτόμηση της νήσου ή σχηματισμό δυαδικού κράτους. Δυνάμεις στρατιωτικές του Ηνωμένου Βασιλείου της Κύπρου σπεύδουν εις βοήθειαν, παράλληλα προς τα δύο σώματα στρατού που ανήγγειλε η Ελλάς, εάν καινούργιες δυσχέρειες δεν παρεμπόδιζαν την άμεση εκτέλεση της αποστολής. Ένα παράδοξο είδος πολέμου αρχίζει ν’ αναφαίνεται, όπου δεν διακυβεύονται πλέον εδάφη αλλά αυτά τούτα τα ονόματα. Έτσι καλεί η Γαλλία την Ελλάδα, που εγνώρισε πάλαι ποτέ την φιλία της, να μην την λησμονήσει και να προστρέξει σε βοήθειάν της για την προάσπιση του ονόματος της Λωρραίνης απέναντι στις προθέσεις του Λουξεμβούργου να το οικειοποιηθεί. Συγκρούσεις δεν αναφέρονται αλλά… ».

Δυστυχώς καμιά άλλη συνέχεια δεν διασώζεται.»

Και το δεύτερο απόσπασμα, που συναντάμε λίγο παρακάτω:

«Αλήθεια έφτασε η ώρα του γυρισμού. Εγκαταλείπω το φανάρι της Κυρήνειας, περνώ ξυστά το ακρωτήριο του Αγίου Ανδρέα, όπου τόσο μου αρέσει να κατεβαίνω και ν’ ανοίγω διάπλατα τις καγκελένιες πόρτες του· και να! Πλέω αντικτυπώντας τους σεντεφένιους πλαταγισμούς της Μεσογείου, με κατεύθυνση την Κωνσταντινούπολη, ορτσάροντας συνέχεια καταπάνω στον μαΐστρο, τον άλλως ονομαζόμενο Θρηίκιο.»

«Δυτικά της Λύπης»

Μία πλεύση, τώρα, στη ρότα των εφτά ποιημάτων της ποιητικής συλλογής με «πορτολάνο» τους τίτλους και «πλοηγό» κάποιους στίχους:

1. Της Εφέσου: «Ανάγκη πάσα να καθησυχάζεις είναι ως και τα μνήματα/Εάν ομοεθνών ή όχι αδιάφορον.».

2. Ροδαμών και Ήβης: «Όμως/Θέλει μανίκι το νερό για να σου το φορέσουν/Κι Ελλήσποντο να διαπλέεις ως υπνοβάτης ή ως Αμφίων».

3. Για μια Ville d’ Avray: «Μια σύντομη των δέκα μενεξέδων διακοπή που ισχύει για πάντοτε/Όπως ισχύει σαν κλειδί της ηδονής και γίνεται όρος απαράβατος:».

4. Προς Τροίαν: «Ένα κλειδί γυρίζει κι απ’ τις δυο μεριές ή που κλείνεσαι ο ίδιος/Ή που σ’ όλους ανοίγεσαι.».

5. Σε μπλε Ιουλίτας: «Και θα μείνουμε παρ’ όλα αυτά λιγάκι μη ευτυχείς/όπως συνήθως στην αγάπη».

6. Το μαρμάρινο τραπέζι: «Όχι εγώ αλλ’ εκείνα που αγαπώ με προχωράνε από/Βενετία/Κόρδοβα σε Αμμόχωστο Αλεξάνδρεια Κάιρον/All over the world/Με ρήματα του πόντου αλιευμένα το καταμεσήμερο».

7. Ως Ενδυμίων: «Ποίηση μόνον είναι/Κείνο που απομένει. Ποίηση. Δίκαιη και ουσιαστική κι ευθεία/Όπως μπορεί και να την φαντασθήκαν οι πρωτόπλαστοι/Δίκαιη στα στυφά του κήπου και στο ρολόι αλάθητη.». 

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 20 Μαρτίου 2016, σελ. 4.