Περιθωριακά 10

Ο Richard Brautigan (1935-1984)

Richard Brautigan

«Αυτός που κάνει ωτοστόπ στη Γαλιλαία»

[Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

Ευτύχησε να μεταφραστεί στα ελληνικά τη δεκαετία του ’80, με τα βιβλία του να είναι πλέον δυσεύρετα και εξαντλημένα στον εκδότη τους. Μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία μπορεί κάποιος να πετύχει κάποιο από αυτά.

Ανήκει στη γενιά των beat Αμερικανών συγγραφέων, αν και κράτησε αποστάσεις από τον πυρήνα του εν λόγω κινήματος. Το ύφος της γραφής του έχει χαρακτηριστεί μετά-beat, και από το τέλος της δεκαετίας του ’60 κατατάσσεται στην πρωτοπορία της αμερικανικής λογοτεχνίας. Κυρίως πεζογράφος, αλλά και ποιητής, ο Brautigan με το hip στυλ του έγινε πολύ δημοφιλής στους κύκλους της φοιτητικής νεολαίας, ιδιαίτερα κατά τις εξεγέρσεις των πανεπιστημίων του Μπέρκλεϊ και του Λος Άντζελες το 1968, όπου μάλιστα μια λογοτεχνική ομάδα αυτόνομων φοιτητών, οι «Διανοούμενοι Κάφροι», τον ανακήρυξε σαν τον «πιο κατάλληλο συγγραφέα για να διαβαστεί στις επόμενες δεκαετίες».

Ζόρικη και φτωχή ζωή  

Γεννήθηκε το 1935 στην Τακόμα της Ουάσινγκτον. Γιος ενός βιομηχανικού εργάτη και μίας σερβιτόρας, ένιωσε καλά στο πετσί του τα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης και του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο πατέρας του χώρισε τη μάνα του πριν γεννηθεί, κι έμαθε για την ύπαρξη του γιου του πολλά χρόνια αργότερα. Η παιδική του ηλικία σημαδεύτηκε από αλκοολικούς πατριούς, πείνα, εγκατάλειψη και εξαθλίωση. Το 1944 εγκαθίσταται στο Όρεγκον, όπου και τελειώνει -παρά τις αντιξοότητες- το σχολείο το 1953.

  Το 1955 συλλαμβάνεται επειδή έσπασε με μία πέτρα το παράθυρο ενός αστυνομικού σταθμού: κάτι που έπραξε με σκοπό να μπει στη φυλακή για να τραφεί! Απ’ εκεί στάλθηκε στο Κρατικό Νοσοκομείο του Όρεγκον, όπου και διαγνώστηκε πως έπασχε από παρανοϊκή σχιζοφρένεια και βαριά κατάθλιψη. Απολύθηκε σχεδόν μετά από ένα χρόνο, το 1956, αφού είχε υποστεί για τουλάχιστον 12 φορές θεραπεία με ηλεκτροσόκ. Εκεί έγραψε και το πρώτο του βιβλίο, χωρισμένο σε δώδεκα (όσα και τα ηλεκτροσόκ, δηλαδή) σύντομα κεφάλαια που ως σύνολο δεν ξεπερνούσαν τις 600 λέξεις. Απορρίφθηκε από δύο εκδότες, στους οποίους το έστειλε, και δεν εκδόθηκε ποτέ.

Τα χρόνια στο Σαν Φρανσίσκο

Το 1956 μετακομίζει στο Σαν Φρανσίσκο, εντάσσεται στον κύκλο των beat και ουσιαστικά ξεκινάει τη συγγραφική του πορεία και δράση. Είναι ένας από εκείνους τους νέους που ονειρεύονται να λεηλατήσουν τα μεγάλα σούπερ μάρκετ και να μοιράσουν τα κλεμμένα τρόφιμα στις λαϊκές συνοικίες, και μάλιστα το κάνουν μερικές φορές, στο χρονικό διάστημα 1964-1967, ενώ ταυτόχρονα προειδοποιούν: «Μην εμπιστεύεστε τους αρχηγούς, τους ήρωες, τους διοργανωτές. Προσοχή κίνδυνος. Δεν καταλαβαίνουν τίποτα». Είναι η εποχή που δημοσιεύει και τα πρώτα του ποιήματα. Απαγγέλλει στίχους του στα μπαρ της περιοχής και μοιράζει τα πρόχειρα τυπωμένα ποιήματά του στους περαστικούς. Η γραφή του και τα πολύ απλά θέματά του (σκηνές της καθημερινής ζωής δοσμένες με ένα χιούμορ γεμάτο τρυφερότητα) αντιστοιχούν στην προσωπική του ζωή.

  Το 1967 είναι η χρονιά που τον καθιερώνει, με την έκδοση της συλλογής διηγημάτων του «Το ψάρεμα της πέστροφας στην Αμερική». Βρισκόμαστε στην εποχή της έκρηξης του ψυχεδελικού και φιλειρηνικού κινήματος, και η διασταύρωση των μυθικών πλέον οδών Χάιτ και Άσμπουρι του Σαν Φρανσίσκο αποτελεί το επίκεντρο, με το βιβλίο του να γίνεται αμέσως «cult», γεγονός που δεν θα επηρεάσει διόλου τον συγγραφέα.

  Ο Brautigan ήταν η ενσάρκωση της απλότητας, συμμετέχοντας σ’ ένα προσωπικό, θα έλεγε κανείς, κίνημα που οι ρίζες του φτάνουν στους Αμερικανούς Υπερβατιστές, Thoreau (1817-1862) και Emerson (1803-1882), πριν εκατό χρόνια: ένα κάλεσμα στην ηθελημένη απλότητα και στη δωρεάν απόλαυση. Έτσι, το 1968, κυκλοφορεί το «Φυτέψτε αυτό το βιβλίο». Πρόκειται για έναν φάκελο με οκτώ σακουλάκια με σπόρους λαχανικών, πάνω στα οποία έχει τυπώσει οκτώ πεζοτράγουδά του. Αυτός, λοιπόν, είναι ο Brautigan, μ’ ένα απ’ αυτά τα «τραγούδια για φύτεμα» να λέει: « Τους φίλους μου τους απασχολεί και μου μιλούν. Μιλούν για το τέλος του κόσμου, το σκοτάδι και την καταστροφή. Τους ακούω ευγενικά, ύστερα τους λέω: Όχι, αυτό δεν θα σταματήσει. Είναι μόλις η αρχή, όπως αυτό το βιβλίο είναι η αρχή».

 Από το 1970 κι έως τα μέσα της δεκαετίας αυτής, περίπου, ο πολυγραφότατος Brautigan, κερδίζει μια υποτροφία, εκδίδεται, επανεκδίδεται και διαβάζει δημόσια χωρίς να υποχωρεί στην πίεση των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Όμως, όσο η αντικουλτούρα οπισθοχωρεί μπροστά στην αδυσώπητη αγορά, που την εντάσσει στη δική της κοινωνία του θεάματος, η ευαισθησία του συγγραφέα/ποιητή αφυπνίζεται.

Η σταδιακή απόσυρση

Το 1976 εγκαταλείπει το Σαν Φρανσίσκο για να βρεθεί στο Τόκιο της Ιαπωνίας, κι απ’ εκεί επιστρέφει στις Η.Π.Α. για να εγκατασταθεί στο Πάιν Κρικ, στη Μοντάνα, στα βόρεια του εθνικού πάρκου Γελοουστόουν, όπου συνεχίζει να γράφει ακατάπαυστα. Όμως, απ’ εδώ και στο εξής αρνείται να εμφανιστεί μπροστά σε κοινό. Αρχές της δεκαετίας του ’80, ωστόσο, συμμετέχει σ’ ένα συνέδριο για την ποίηση Ζεν μαζί με άλλους φίλους του ποιητές στο Σαν Φρανσίσκο. Επιπλέον, ο εκδότης του οργανώνει ένα γύρο αναγνώσεων των έργων του.

  Χρόνια αλκοολικός και ταλαιπωρημένος από δύο ατυχείς γάμους κι άλλες εφήμερες σχέσεις, όπως κι από την απαξίωση της «επίσημης» κριτικής και από κάποιους συνοδοιπόρους συγγραφείς/ποιητές της εποχής του για το δήθεν απλοϊκό ύφος του που δεν κατάφερε να εξελίξει ωριμάζοντας λογοτεχνικά, αποσύρεται στην Μπολίνας της Καλιφόρνιας. Ζει μόνος του σ’ ένα τεράστιο σπίτι που κατάφερε να αγοράσει με όσα χρήματα είχε κερδίσει όλα αυτά τα χρόνια από τα βιβλία του (η βιβλιογραφία του αριθμεί περίπου 20 εκδόσεις/τόμους με διηγήματα και ποιήματα), απομονωμένος από τον περίγυρό του. Τον Οκτώβριο του 1984 αυτοκτονεί με μια σφαίρα στο κεφάλι.

  Ήταν 49 ετών, κι ίσως πίστευε πως οι σπόροι που είχε προσφέρει στον κόσμο δεν θα φύτρωναν ποτέ. Οι ποιητές που έχουν την ευλογία να ζουν στην κατάσταση της αληθινής αθωότητας δυσκολεύονται να επιζήσουν.

Ο Richard Brautigan στα ελληνικά

-Το τέρας των Χώκλιν, γουέστερν μυστηρίου και φρίκης, εκδ. Γράμματα, Αθήνα, 1981

-Η έκτρωση, ένα ιστορικό ρομάντζο, 1966, μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Γράμματα, Αθήνα, 1982       

-Ποιήματα, μτφρ. Κώστας Γιαννουλόπουλος, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 1982

-Το ψάρεμα της πέστροφας στην Αμερική, μτφρ. Γιάννα Χλαμπέα, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα, 1984

-Ο Γουίλλαρντ και τα τρόπαια του μπόουλινγκ, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 1986

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 10 Μαΐου 2015, σελ. 5.