Περιθωριακά 16

Αλφονσίνα Στόρνι

(29.05.1892-25.10.1938)

Alfonsina Storni

«Η ποιήτρια π’ αγκάλιασε τη θάλασσα»

[Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

«Τρέμω όπως τα φώτα/τρέμουνε πάνω στα νερά.//Τρέμω όπως στα μάτια/συνήθως τρέμουν τα δάκρυα.//Τρέμω όπως στις σάρκες/ξέρει η ψυχή να τρέμει.»

Στο τεύχος 58 του «Ηδύφωνου» (15.5.2016), η στήλη είχε παρουσιάσει τη σειρά «Αργεντινών Ποιητών», των εκδόσεων Θράκα, όπου αναφερόταν και η σπουδαία αυτόχειρας ποιήτρια, Alfonsina Storni (τρίτο βιβλίο της σειράς, σε εισαγωγή Καίητ Μπάουεν και μετάφραση Στέργιου Ντέρτσα, Λάρισα, 2014).

   Όπως είχε γραφτεί τότε, τα «Περιθωριακά» επιστρέφουν επικεντρώνοντας στην περίπτωση αυτής της Ποιήτριας, με κεφαλαίο το πι, με την ευχή όσοι μπαίνουν στον κόπο και διαβάζουν αυτές τις γραμμές να ανατρέξουν στο έργο της.

   Επίσης, ευχής έργο θα ήταν οι ελληνοκύπριες, άγουσες και φερόμενες, ποιήτριες ν’ αρχίσουν να μελετούν τέτοιας εμβέλειας ομότεχνές τους… μπας και «χαράξουν» κανέναν στίχο της προκοπής.

Από την Ελβετία στην Αργεντινή

Η Alfonsina Storni γεννήθηκε στις 29 Μαΐου του 1892, στη Σάλα Καπριάσκα-Ελβετία, από Ιταλο-Ελβετούς γονείς. Έζησε εκεί μέχρι τα 4 χρόνια της. Το 1896 η οικογένεια μετανάστευσε στο San Juan, της Αργεντινής, και το 1901 μετακόμισαν στο Rosario. Εκεί ο πατέρας της άνοιξε μια ταβέρνα όπου μεγαλώνοντας, η Storni, έκανε διάφορες δουλειές αγγαρείας.

   Το 1907, σε ηλικία 15 χρονών, περιόδευσε για ένα, περίπου, χρόνο με μία θεατρική ομάδα, ως ηθοποιός, σχεδόν σε ολόκληρη την Αργεντινή. Το 1908 ζει για ένα διάστημα με τη μάνα της, που στο μεταξύ έχει χωρίσει και ξαναπαντρευτεί. Το 1910 παίρνει το πτυχίο της ως δασκάλα ( όπως και η μεγάλη Χιλιανή ποιήτρια, Gabriela Mistral, με την οποία συνδέθηκαν φιλικά) κι αρχίζει να διδάσκει και δημοσιογραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής της.

   Το 1912 εγκαθίσταται στο Buenos Aires, αναζητώντας την ανωνυμία της μεγάλης πόλης. Συνεχίζει να εργάζεται ως δασκάλα και δημοσιογράφος όπου βρίσκει. Τα οικονομικά της προβλήματα είναι μεγάλα, μια και η άνοδος της μεσαίας τάξης στην Αργεντινή, εκείνη την περίοδο, δημιουργεί ασφυκτικές πιέσεις στον κοινωνικό περίγυρο.

   Το 1913 γεννιέται ο γιος της, Alejandro. Η Storni, ανύπαντρη μητέρα, στρέφεται στην ποίηση αντιμετωπίζοντας με τόλμη την καταπίεση και την άρνηση που γνώριζε στην καθημερινότητά της. Απ’ την αρχή υιοθετεί παράδοξο στίχο, υμνεί τον έρωτα και το πάθος, ενώ οι φεμινιστικές εκφάνσεις των ποιημάτων της εμφανίζουν μία φλογερή γυναίκα που δεν διστάζει να αγωνιστεί για τα δικαιώματά της, σε μία σκληρή ανδροκρατούμενη κοινωνία των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα.      

Ακλόνητη φεμινίστρια

Παρά τις οικονομικές δυσκολίες καταφέρνει, το 1916, να εκδώσει την πρώτη ποιητική συλλογή της, «La inquietud del rosal-Η ταραχή του τριαντάφυλλου», ενώ εργάζεται ως ταμίας σ’ ένα κατάστημα. Εισάγει τα θέματα της αγάπης και του φεμινισμού, που αν και βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο σηματοδοτούν και σταδιακά κυριαρχούν, στην πορεία, στο μεγαλύτερο μέρος του έργου της.

   Τρία είναι τα στάδια της ποιήσεώς της και εν γένει της συγγραφικής της δημιουργίας (βλέπε εργογραφία): 1) 1916-1920, 2) 1925-1920 και 3) 1934-1938. Δεν ανήκε ούτε στο μοντερνισμό ούτε στις πρωτοπορίες και στους «–ισμούς». Το γράψιμό της δεν συμφωνεί με κανένα λογοτεχνικό κίνημα, ενώ της ασκήθηκε κριτική επειδή δεν εντάχθηκε σε κάποιο χαρακτηριστικό ύφος της εποχής. Λανθασμένα κατηγοριοποιήθηκε στο κακώς διατυπωμένο πλαίσιο του μεταμοντερνισμού, καθώς στην πραγματικότητα ήταν/είναι μία περίπτωση από μόνη της.

   Η Storni κατάφερε, με σκληρότατο αγώνα και φυσικά χάρη στην προσωπικότητά της και τη δυναμικότητα του έργου της (ποιητικό, θεατρικό, πεζογραφικό, δοκιμιακό), σταδιακά να επιβληθεί. Τιμήθηκε με βραβεία και αναγνωρίστηκε ως μία από τις πλέον διακεκριμένες ποιήτριες, όχι μόνο της Αργεντινής, αλλά ολόκληρης της Νότιας Αμερικής και κατ’ επέκταση του ισπανόφωνου κόσμου. Το έργο της δεν ξεχωρίζει μόνο για την ιδιαίτερη αξία και πρωτοτυπία του, αλλά αναγνωρίζεται πως θέτει τα θεμέλια του φεμινιστικού λόγου στη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής.

   Στις 25 Οκτωβρίου του 1938, στα 46 της χρόνια, υποφέροντας από μοναξιά και καρκίνο του στήθους, στέλνει το τελευταίο της ποίημα, «Πάω να κοιμηθώ», προς δημοσίευση, και αυτοκτονεί «διά θαλάσσης» (κάτι που δεν κατάφερε ο δικός μας, Κώστας Γ. Καρυωτάκης), στην περιοχή Mar del Plata της Αργεντινής. Το ποίημά της που παραθέτει παρακάτω η στήλη είναι φανερό πως προεικάζει το ηθελημένα μοιραίο.

«Πόνος»

Θα ’θελα ετούτο το θείο απόγευμα του Οκτώβρη

να βηματίσω στη μακρινή ακτή της θάλασσας

όπου η χρυσαφένια άμμος και τα πράσινα νερά

και οι αμόλυντοι ουρανοί θα με δουν να περνώ.

Να ήμουν ψηλή, αλαζονική και τέλεια, θα ήθελα,

σαν Ρωμαία για να ταυτιστώ

με τα μεγάλα κύματα και τους νεκρούς βράχους

και τις ανοιχτές ακρογιαλιές που ζώνουν τη θάλασσα.

Με βήμα αργό, τα μάτια κρύα

και το στόμα άφωνο να αφεθώ,

να δω πως σπάνε τα γαλάζια κύματα

πάνω στα βότσαλα χωρίς να σκιάζονται.

Να δω πως τα αρπακτικά πουλιά

τρώνε τα μικρά ψάρια και να μην ξυπνήσω.

Να σκεφτώ πως θα μπορούσαν οι αδύναμες βάρκες

να βυθιστούν στα νερά χωρίς ν’ αναπνέουν.

Να μένει χωρίς αέρα η ανάσα μου

και τον πιο όμορφο άντρα

να μην επιθυμήσω ν’ αγαπήσω.

Αφηρημένη να χάσω το βλέμμα μου,

να το χάσω χωρίς να το ξαναβρώ ποτέ

και, μορφή υψωμένη, ανάμεσα σε ουρανό και αμμουδιά

να νιώσω την αιώνια λησμονιά της θάλασσας.

Μετάφραση: Στέργιος Ντέρτσας

Πλήρης εργογραφία (ισπανικά)

-La inquietud del rosal, 1916

-El dulce daño, 1918

-Irremediablemente, 1919

-Languidez, 1920

-El dulce daño, 1920

-Ocre, 1925

-Poemas de amor, 1926

-El amo del mundo: comedia en tres actos, 1927

-Dos farsas pirotécnicas, 1932

-Mundo de siete pozos, 1934

-Mascarilla y trébol, 1938

-Antología poética, Buenos Aires, Espasa Calpe Argentina, 1938

-Cinco cartas y una golondrina, Buenos Aires, Instituto Amigos del Libro Argentino, 1959

-Antología poética, selección de Alfredo Veirave, Buenos Aires, Centro Editor de América Latina, 1968

-Poesías completas, 1968

-Poesías, selección de poesías de Alejandro Alfonso Storni, Buenos Aires, Sociedad Editora Latinoamericana, 1990

-Antología mayor, selección y edición Jesús Munárriz, Madrid, Hiperión, 1997

-Nosotras y la piel: selección de ensayos, 1998

-La caricia perdida, colección dirigida por Ana María Moix, selección Esther Tusquets, Barcelona, Plaza & Janés, 1999

-Antología poética, selección y edición Cristina Bast Gras; prólogo y presentación, Francesc Ll. Cardona, Barcelona, Edicomunicación, 1999

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 17 Ιουλίου 2016, σελ. 5.