Πολιτισμικοί Μετεωρίτες 15

Το εξώφυλλο του #3, αφιέρωμα: «Υπερρεαλισμός & Πολιτική», Φεβρουάριος 2009

Κλήδονας: «Το φάντασμα της Ελευθερίας»

[Πολιτισμικοί Μετεωρίτες-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

Από τη διάλεξη, «Περί Σουρεαλισμού» του Ανδρέα Εμπειρίκου, το 1935, χρειάστηκε να περάσουν 70 χρόνια για να, επιτέλους, συσταθεί και δραστηριοποιηθεί μία, αμιγώς, Υπερρεαλιστική Ομάδα… αυτή των Αθηνών

Ύστερα από μία περίοδο εσωτερικών ζυμώσεων, εμφανίζεται τον Μάιο του 2005, η «Διακήρυξη της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Αθηνών» με τον τίτλο, «Urbi et Orbi». Βασικός πυρήνας της ομάδας οι: Νίκος Σταμπάκης, Σωτήρης Λιόντος, Ηλίας Μέλιος και Διαμαντής Καράβολας. Στην πρώτη σύνθεση της ομάδας περιλαμβάνονται κι άλλα έξι ονόματα-άτομα, που κάποια από αυτά έχουν αποχωρήσει και κάποια άλλα προσχωρήσει.

   Παράλληλα, την ίδια σχεδόν περίοδο, το Φθινόπωρο του 2005, ο Κώστας Ρεούσης δημοσιοποιεί το κείμενο-ποίημα, «Αντί-μικρό-μανιφέστο», αναγγέλλοντας την ίδρυση της «Υπερπραγματικής Φράξιας Λευκωσίας», με μοναδικό μέλος τον ίδιο. Σύμπτωση ή όχι, οι επαφές της «Ομάδας» με τη «Φράξια», τότε, ήταν ελάχιστες έως μηδαμινές κι ήταν περιορισμένες σ’ ένα τηλεφώνημα των Ρεούση-Καράβολα, και την αρχή αποστολής κάποιων εντύπων… εκατέρωθεν των πλευρών «Χώρας Νήσου» και «Πρωτευούσης Ελλάδος»!

   Σεπτέμβριος του 2006 και το πρώτο καθαρόαιμο ελληνικό υπερρεαλιστικό περιοδικό, «Κλήδονας», κυκλοφορεί το πρώτο του τεύχος. Οι αντιδράσεις-αναδράσεις του αθηναϊκού κέντρου κυμάνθηκαν από σιωπηλές, χλιαρές κι αρνητικές (κυρίως από το χώρο τής -τρομάρα της- ‘ανανεωτικής’ λογοτεχνικής αριστεράς, κι από κάποιους καρεκλοκένταυρους φιλολογικούς-ακαδημαϊκούς-ποιητικούς-συγγραφικούς κύκλους που οι θρόνοι τους -σαθροί έτσι κι αλλιώς εκ των έσω- ταρακουνήθηκαν σεισμικά) έως λαλέουσες (βλέπε «παγάν λαλέουσαν»), ζεματιστές και άκρατα θετικές. Στο νησί, καλά εντάξει… «το άλλο με τον Τοτό ή Μπόμπο, ανέκδοτο, το ξέρεις;»… ή «τους δείχνεις κάτι, κι αυτοί κοιτούν το δάχτυλο»… ή «πού σου νέφκω πού πάεις».

   Πριν γράψω οτιδήποτε άλλο και το… μετανιώσετε πικρά, και πριν περάσω στην παρουσίαση των τευχών του «Κλήδονα», ένα έχω να πω: «Μόνο ο Ρεούσης, στο νησί, έχει το σθένος να αναφέρεται και αναφερθεί στον Υπερρεαλισμό, παρελθόντος και παρόντος, και οι προσπάθειές του επικοινωνίας-συνομιλίας με κάποιους καθηγητές, μόνιμους και επισκέπτες, του Πανεπιστημίου Κύπρου, που διδάσκουν Ντανταϊσμό-Υπερρεαλισμό, ελληνικό (;) και ξένο (;), έπεσαν στο κενό της ημιμάθειας της όποιας έδρας κατέχουν και της όποιας διδακτορικής τηβέννου φορούν». Διότι, πρώτα απ’ όλα, ο ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ είναι τρόπος και στάση: ΖΩΗΣ & ΘΑΝΑΤΟΥ & ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ & ΕΡΩΤΑ & ΠΟΙΗΣΗΣ & ΑΓΑΠΗΣ… τελεία και παύλα ή κυματίζουσα τεθλασμένη ή θαυμαστικό-αστερίσκος-θαυμαστικό. Έτσι για να υπέρ τονίσουμε και το ρόλο των σημείων της στίξεως.

Πρώτο τεύχος, 09.2006

«Κλήδονας»: Ένα πανάρχαιο παιχνίδι ερωτικών χρησμών και «Urbi et Orbi», τα εισαγωγικά κείμενα. Η συνέχεια ξεδιπλώνει το ύψος, το βάθος, το πλάτος… τον όγκο, τελικά, της σκευής της ομάδας: Vratislav Effenberger, Vincent Bounoure, Αντρέ Μπρετόν: «Όχι στο μιζεραμπιλισμό», Νίκος Σταμπάκης: «Από το μιζεραμπιλισμό στα νεκρά του έργα», Μπενζαμέν Περέ, Philip Lamantia, Υπερρεαλιστικό Κίνημα στις Η.Π.Α, Υπερρεαλιστική Ομάδα Παρισιού, Marie-Dominique Massoni: «Ο υπερρεαλισμός και το θηλυκό», Υπερρεαλιστική Ομάδα Ληντς, Σωτήρης Λιόντος, Διαμαντής Καράβολας: «Μένουμε ίδιοι. Μια αποτίμηση των τιμητών του ελληνικού υπερρεαλισμού» και άλλα πολλά κείμενα στις πυκνογραμμένες και με «αίμα» σελίδες τού πρώτου τεύχους.

Δεύτερο τεύχος, 11.2007

Αφιέρωμα στην «Αναλογία», «Η ανάσα του φλεγόμενου δρόμου δεν σβήνεται ποτέ απ’ την παλίρροια», Hilary Booth: «Το φάντασμα της ελευθερίας», Malcolm de Chazal, Gherasim Luca, Leonora Carrington, Ηλία Μέλιος, Βαγγέλης Κούταλης, Κώστας Ρεούσης (πρώτη σύμπραξη, Λευκωσίας-Αθηνών), συλλογικά κείμενα, παρουσίαση της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Τσεχίας-Σλοβακίας, «Ο προδότης του τυχαίου» και… «Κι άλλο, κι άλλο!».

Τρίτο τεύχος, 02.2009

Εδώ ζορίζουν οι καταστάσεις: Αφιέρωμα, «Υπερρεαλισμός & Πολιτική». Μίκαελ Λεβύ: «Ο υπερρεαλισμός ως ρομαντικό επαναστατικό κίνημα», Βαγγέλης Κούταλης: «Από τον γενικευμένο πόλεμο στην επανάσταση παντού», Ηλίας Μέλιος (σύνθεση): «Όταν ο Στάλιν φύτευε λόγια πάντα θέριζε ανθρώπους», Διαμαντής Καράβολας: «Οι εποχές των εξεγέρσεων», Νίκος Σταμπάκης: «Για την αποικιοποίηση της ταυτότητας». Επίσης, στην ύλη περιλαμβάνονται ο περιβόητος «Μεξικανικός αέρας» του Μπενζαμέν Περέ, ποιήματα και κείμενα των: Μάκη Περδικομάτη, Γιάννη Ξούρια, Αλεξάνδρας Χαλκιά, Θεώνης Ταμπάκη και Κώστα Ρεούση: «Short Cuts» (δεύτερη σύμπλευση, Λευκωσίας-Αθηνών).

Τέταρτο τεύχος, 05.2010

Αφιέρωμα, «Η συνάντηση». Πολ Ελυάρ-Μπενζαμέν Περέ: «152 παροιμίες κατά το κέφι της ημέρας», Αντρέ Μπρετόν-Πολ Ελυάρ: «Σημειώσεις για την ποίηση», Γιάννης Γκολφινόπουλος: «Για την αδυναμία μαγνητοσκόπησης μιας οποιασδήποτε συνάντησης», παρουσίαση του Guy Cabanel από τον Σωτήρη Λιόντο, ποιήματα των: Λαμπρινής Αιωροκλέους, Σωκράτη Κερκή, Λύντιας Παπαζήση και το συλλογικό κείμενο της ομάδας, «Υπερρεαλισμός και κινηματογράφος-Πριν και μετά τη θραύση του καθρέφτη».

Πέμπτο τεύχος, 08.2012

Αφιέρωμα, «Σουρεαλιστικές Εργαλειοθήκες Επιβίωσης». Υπερρεαλιστική Ομάδα Αθηνών: «Η πιο παράφορη ελπίδα μέσα στην πιο βαθιά απελπισία-Για τη συνάντηση τριών υπερρεαλιστικών ομάδων». Κείμενο και πίνακες της Τουρκογαλλίδας υπερρεαλίστριας, Ody Saban, παρουσίαση της Leonora Carrington (1917-2011) και του Jean Benoit (1922-2010) από τον Σωτήρη Λιόντο, κείμενο του Νίκου Σταμπάκη για τον αυτόχειρα ποιητή Jean-Pierre Duprey -«ένα μαύρο διαμάντι με ανταύγειες ιλιγγιώδους σαγήνης»- και ποιήματά του, πληθώρα συλλογικών κειμένων, ποιημάτων, φωτογραφιών, κολάζ, σχεδίων και το «έτσι» του Κώστα Ρεούση (τρίτη συνύπαρξη, Λευκωσίας-Αθηνών).   

Έκτο τεύχος, 05.2015

Αφιέρωμα, «Το Όνειρο κι οι Παρυφές του». Το τεύχος ανοίγει ο Αντρέ Μπρετόν: «Οι ονειρικές αξίες έχουν μια για πάντα διαδεχθεί τις άλλες, και απαιτώ να θεωρείται ηλίθιος όποιος ακόμα αρνείται, για παράδειγμα, να δει ένα άλογο να καλπάζει πάνω σε μια ντομάτα. Μια ντομάτα είναι, επίσης, το μπαλόνι ενός παιδιού –αφού ο Υπερρεαλισμός, επαναλαμβάνω, έχει καταργήσει τη λέξη ‘σαν’. Το άλογο ετοιμάζεται να γίνει σύννεφο, κ.λπ.». Κείμενα και ποιήματα που αφορούν στο όνειρο των: φυσικά και πάλι, Μπρετόν: «Είσοδος των μέντιουμ», Kristoffer Flammarion: «Στατιστικά περί των ονείρων της Ανταρκτικής», Joyce Mansour, Σωτήρη Λιόντου, Νίκου Σταμπάκη: «Το διαυγές όνειρο της οθόνης», Βαγγέλη Κούταλη, πρώτη εμφάνιση του Θ.Δ. Τυπάλδου, Αλεξάνδρας Χαλκιά, το ποίημα «Όνειρα» του Νικανόρ Πάρα μεταφρασμένο από τον Ρήγα Καππάτο, το κείμενο-ποίημα/εφιάλτης-όνειρο του Κώστα Ρεούση: «Η επικόλληση της αυτόματης γραφής (τέταρτη συμμαχία-συνομωσία-συναυτουργία-συνομοταξία, Λευκωσίας-Αθηνών) και Ηλία Μέλιου: «Το μοναδικό όνειρο είναι ακόμη η πραγματικότητα της πραγματικότητας».

Επίλογος προλόγου

Και η δράση συνεχίζεται αδιαλείπτως κι ακαταπαύστως. Η α (στερητικό)-περιοδικότητα είναι βασικό συστατικό στοιχείο των συλλογικών πρωτοβουλιών και πράξεων. Χρειάζεται ζύμωση, σύγκρουση και πολλά άλλα για να φτιάξεις ένα τεύχος, και μάλιστα υπερρεαλιστικό, μια που η «δεξαμενή» δεν στερεύει ποτέ. Είναι που υπάρχουν άτομα-μονάδες και ομάδες-συλλογικότητες που δεν επιδοτούνται και δεν θέλουν να επιδοτηθούν από κανέναν δημόσιο φορέα ή ιδιώτη σπόνσορα. Κι αυτό γιατί: «… είναι η εξέγερση και μόνο η εξέγερση που μπορεί να δημιουργήσει φως. Κι αυτό το φως δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει τρεις δρόμους: του Έρωτα, της Ποίησης και της Ελευθερίας… ».

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 10 Ιουλίου 2016, σελ. 4.