Πολιτισμικοί Μετεωρίτες 17

Η «θηριώδης» υπερρεαλίστρια ποιήτρια, Joyce Mansour

[25.07.1928-27.08.1986]

Joyce Mansour

«Μία ιέρεια του υπερρεαλισμού»

[Πολιτισμικοί Μετεωρίτες-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

«Να τρώτε για να πεθάνετε μ’ έναν αιμάτινο λυγμό/Τραφείτε για να μποδίσετε τους άλλους/να σας καταβροχθίσουν»

Στις 27 Αυγούστου συμπληρώνονται 30 χρόνια από τον θάνατο της κορυφαίας υπερρεαλίστριας ποιήτριας, Joyce Mansour. Η στήλη και ο υπογράφων, φυσικά, δεν θα μπορούσαν να μην αποτίσουν τον ελάχιστο φόρο τιμής που οφείλουν. Κι αν το κείμενο αυτό δημοσιεύεται Ιούλιο (αν κι αύριο συμπληρώνονται 88 χρόνια από τη γέννησή της –«πρώτος αυτοκρατορικός»), είναι διότι ο προγραμματισμός των «Πολιτισμικών Μετεωριτών» και των διπλανών «Περιθωριακών» για τον -«δεύτερο αυτοκρατορικό»- μήνα Αύγουστο αφορά αποκλειστικά στον Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και στον Ισπανικό Εμφύλιο.

Το πνεύμα μιας βιογραφίας

Γεννήθηκε ως Joyce Patricia Adès, στις 25 Ιουλίου του 1928, στο Bowden της Αγγλίας από Βρετανούς γονείς εβραϊκής καταγωγής εγκατεστημένους στο Κάιρο. Μετά τις σπουδές της στην Αγγλία και στην Ελβετία επέστρεψε στο Κάιρο, όπου ασχολήθηκε με επιτυχία, «πρωταθλήτριας», με το άθλημα του βάδην. Ο πρώτος της σύζυγος πέθανε από καρκίνο 6 μήνες μετά το γάμο τους. Το 1949 παντρεύτηκε το δεύτερο σύζυγό της Samir Mansour, μέλος της γαλλικής παροικίας στην Αίγυπτο, με τον οποίο απέκτησαν δυο γιους.

   Υιοθετώντας τη γαλλική κουλτούρα και μοιράζοντας το χρόνο της ανάμεσα στο Κάιρο και στο Παρίσι, ήρθε σ’ επαφή με τον Αντρέ Μπρετόν κι αποφάσισε να γράφει στα γαλλικά, παρόλο που οι δύο γλώσσες που μέχρι τότε μιλούσε ήταν η αγγλική και η αραβική. Εντάχθηκε στην Υπερρεαλιστική Ομάδα του Παρισιού το 1954, αφού ήδη είχε εκδοθεί το πρώτο της ποιητικό βιβλίο, «Κραυγές», που υποδέχθηκαν με ευμενή κριτικά σχόλια και δημοσιεύσεις οι υπερρεαλιστές. Την ίδια χρονιά εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στο Παρίσι, αναπτύσσοντας στενή φιλία, εκτός απ’ τον Μπρετόν, με τους υπερρεαλιστές του κύκλου του και συμμετείχε για μια δεκαπενταετία ενεργά στις δραστηριότητές τους.

   Εξέδωσε 20 συλλογές ποίησης και πρόζας συγκεντρωμένες, πλέον, στον τόμο των απάντων της, «Πρόζα & Ποίηση», εκδόσεις Actes Sud, Αρλ, 1991. Πέθανε από καρκίνο στις 27 Αυγούστου του 1986, στο Παρίσι, σε ηλικία 58 ετών.   

Έρωτας: Μία φρενιτιώδης εμπειρία

Η Joyce Mansour δεν μίλησε απλά σε υπερρεαλιστική γλώσσα, μίλησε προ πάντων τη γλώσσα του σώματος εκθειάζοντας την αχαλίνωτη ερωτική ηδονή. Ο ποιητικός της κόσμος οικοδομείται ανάμεσα στα καυτά δάση του ερωτισμού και τα παγωμένα παλάτια των ονείρων. Η εξεγερμένη γραφή της είναι διάχυτη από λογοπαίγνια. Για να εκτιμήσει πλήρως ο αναγνώστης το έργο της πρέπει να γνωρίζει όχι μόνο τις γαλλικές, αλλά και τις αγγλικές έννοιες και σημασιοδοτήσεις.

   Ο J. H. Matthews έγραψε το 1966: «Ενώ είναι ελάχιστα πιθανό να την καταστήσουν προσφιλή στη λογοτεχνική κριτική, οι κραυγές ασυγκράτητης επιθυμίας και διαμαρτυρίας της Mansour είναι μεταξύ των πιο νέων και πιο αυθεντικών εκφράσεων εκείνου που ο Μπρετόν, στον οποίον είναι αφιερωμένα τρία από τα βιβλία της, ονόμασε ‘Τρελό Έρωτα’. Τα ποιήματά της αντιπροσωπεύουν, επομένως, την επιβεβαίωση μιας ελευθερίας κατά την οποία, ακόμη και στην υπερβολική ελευθεριότητά της, η ποιητική γλώσσα είναι σε θέση μόνο ασθενώς να αντηχήσει ακόμα κι αν δεν εξαίρει τίποτε: μάτια, στήθη, γλώσσα, δόντια, ιδρώτα, αίμα, σπέρμα. Όπως ο Μποντλέρ, η Mansour αποτίνει φόρο τιμής στη σατανική έλξη της αισθησιακής ηδονής. Αντιθέτως από τον Μποντλέρ ωστόσο δεν εμφανίζει ποτέ σημάδια ενοχής, ή κάποια αίσθηση αμαρτίας, ή τη νοσταλγία ενός χαμένου παραδείσου. Για την Joyce Mansour ο έρωτας είναι μία φρενιτιώδης εμπειρία. Η βία της είναι εκείνη του Μαρκησίου ντε Σαντ, όπως και το χιούμορ της θυμίζει συχνά εκείνο του Κόμη του Λοτρεαμόν.».

«Η αίσθηση της όσφρησης»

Ένα πλάσμα με τρεις εγκεφάλους και παράξενα μαλακά χέρια

Περπατά γρήγορα διαμέσου του παρασυρόμενου πόνου

Της απεριόριστης έκτρωσης

Και τα σκουριασμένα τσόφλια των άψυχων πραγμάτων

Που καίγονται στη φορμόλη σαν μια σκληρή υπενθύμιση

Κλαψουρίζουν ανάμεσα σε κραυγές

Σκατά λέω εγώ γιατί δεν θα γίνω θύμα

Όμως ξερίζωσε απότομα κάθε οφθαλμικό βολβό από την κόγχη του

Ζάρωσε το πρόσωπό σου με κουρασμένα δάχτυλα

Ρούφα τη γλώσσα σου στεγνή από την ανοησία της

Και φτύσε περήφανα επίθετα στο φρεάτιο του ανελκυστήρα

Μέχρι τα σάλια να ξεχειλίσουν

Φτερνίσου μικρό έμβρυο

Φτερνίσου

Μετάφραση: Σωτήρης Λιόντος

Πηγές

1. Joyce Mansour, «Ερωτικά», απόδοση Έκτωρ Κακναβάτος, εκδ. Κείμενα, Αθήνα, 1978

2. Joyce Mansour, «Όρνια», απόδοση Έκτωρ Κακναβάτος, εκδ. Κείμενα, Αθήνα, 1987

3. Joyce Mansour, «Οι χορτασμένοι Επιτύμβιοι», μτφρ.-σημ. Οντέτ Βαρών, εκδ. Ρόπτρον, Αθήνα, 1990

4. Joyce Mansour, «Κραυγές-Σπαράγματα-Όρνια», απόδοση Έκτωρ Κακναβάτος, εκδ. Άγρα, Αθήνα, 1994

5. Joyce Mansour, περιοδικό «Κλήδονας», τχ. 6, σσ. 27-33, εισαγ.-μτφρ. Σωτήρης Λιόντος, Αθήνα, Μάιος 2015

Εργογραφία (γαλλικά)

1. Cris, εκδ. Pierre Seghers, 1953

2. Déchirures, εκδ. Editions, 1955

3. Jules César, εκδ. Pierre Seghers, 1956

4. Les gisants satisfaits, εκδ. Jean-Jaques Pauvert, 1958

5. Rapaces, εκδ. Pierre Seghers, 1960

6. Carré blanc, εκδ. Le Soleil Noir, 1966

7. Les Damnations, εκδ. Visat, 1967

8. Le bleu des fonds, εκδ. Le Soleil Noir, 1968

9. Phallus et Momies, εκδ. Daily Bul, 1969

10. Ça, εκδ. Le Soleil Noir, 1970

11. Histoires nocives, εκδ. Gallimard, 1973

12. Faire signe au machinist, εκδ. Le Soleil Noir, 1977

13. Caniculaire, εκδ. Arte Contemporana, 1977

14. Trous noirs, εκδ. La pierre d’ Alun, 1986      

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 24 Ιουλίου 2016, σελ. 4.