Περιθωριακά 52

Χαρακτηριστικό ενσταντανέ από την ταινία, «Metropolis» (1927), του Φριτς Λανγκ

Metropolis

Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου

Μεγάλου μήκους γερμανική ταινία του 1927, του σκηνοθέτη Φριτς Λανγκ

Το αξεπέραστο αριστούργημα «Metropolis» του Γερμανού σκηνοθέτη Φριτς Λανγκ (1890-1976), περιγράφει ταυτόχρονα την αντίθεση μεταξύ φτωχών και πλουσίων, την καταπίεση της εργατικής τάξης από τους εργοδότες, την εξέγερση του γιου ενάντια στον πατέρα, την εργατική αμφισβήτηση, την προβοκάτσια σε βάρος των εργατών την οποία μηχανεύεται η κυρίαρχη ελίτ.

   Η πλοκή κορυφώνεται με την εξέγερση των εργατών κατά των μηχανών, ενώ ακολουθεί η καταστολή με το πλημμύρισμα πολλών περιοχών της εργατούπολης το οποίο οφείλεται στο σαμποτάζ του άρχοντα της πόλης. Η τελική σκηνή της ταινίας έχει συχνά επικριθεί για τη μη αληθοφάνειά της: οι συγκεντρωμένοι σε τριγωνική διάταξη εργάτες -το σχήμα αυτό συμβολίζει τη δύναμη και την οργάνωση- με την καθοδήγηση του επιστάτη, κατευθύνονται προς τον άρχοντα της πόλης, ο οποίος είναι απομονωμένος και εξασθενημένος. Η απρόβλεπτη χειραψία που ακολουθεί ανάμεσα στον εκπρόσωπο των εργατών και τον φορέα της εξουσίας μπορεί να θεωρηθεί ως μια ήττα του εργοδότη, που αναγκάζεται να διαπραγματευτεί με τους εργάτες του.

   Παρά την αναμφισβήτητη υψηλή αισθητική της και την εντυπωσιακή σκηνοθεσία της, η ταινία δεν σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία όταν προβλήθηκε. Από άποψη περιεχομένου, η «Metropolis» καταπιάνεται με ένα μόνιμο θέμα του έργου του Λανγκ (που αργότερα θα το συναντήσουμε ξανά στις ταινίες του Χίτσκοκ και του Γουέλς) και, γενικότερα, στο φιλμ νουάρ: τον αγώνα ενός δίκαιου μοναχικού ανθρώπου ενάντια σε ένα εχθρικό και απειλητικό περιβάλλον. Αυτό το θέμα του ατόμου κατά της κοινωνίας θα επανεμφανιστεί σε πολλές ταινίες του Λανγκ, όπως στις «Μ, ο δράκος του Ντίσελντορφ» (1931, στην οποία ο εγκληματίας είναι παγιδευμένος και μόνος), «Νέμεση» (1936), «Έχω δικαίωμα να ζήσω» (1937), «Τα φώτα έσβησαν νωρίς» (1953), μέχρι και την τελευταία ταινία του Λανγκ, «Τα 1000 μάτια του Δόκτορος Μαμπούζε» (1960). Να σημειώσουμε ότι κάποιες ταινίες του Φριτς Λανγκ απαγορεύτηκαν μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία: «Ταξίδι στο φεγγάρι» (1928), «Μ, ο δράκος του Ντίσελντορφ» (1931), «Η διαθήκη του Δόκτορος Μαμπούζε» (1933). Επίσης, αξίζει, να επισημάνουμε ότι μετά την έκδοση της βιογραφίας του Φριτς Λανγκ («Patrick Magilligan, The Nature of the Beast, 1997»), γνωρίζουμε ότι το ανέκδοτο για την ιδιωτική συνάντηση που πραγματοποιήθηκε το 1933 ανάμεσα στον Γκέμπελς και τον Λανγκ, το οποίο είχε πολλές φορές αφηγηθεί ο σκηνοθέτης, δεν ήταν πραγματικό γεγονός.

   Η ταινία «Metropolis» είναι επίσης πολλή γνωστή για την κριτική που ασκεί στην τεχνολογία και στις μηχανές, για την εικόνα της πόλης του μέλλοντος που θυμίζει «Αποκάλυψη» και τις σεκάνς με τον παράξενο εφευρέτη, υποχείριο της εργοδοσίας, ο οποίος μετατρέπει το ρομπότ σε άνθρωπο. Αυτά τα θέματα επαναλαμβάνονται συχνά στον κινηματογράφο επιστημονικής φαντασίας.

   Το 1984 ο Αμερικανός παραγωγός Τζόρτζιο Μόροντερ πρόσθεσε ήχο και χρώμα στην ταινία και η νέα αυτή «βερσιόν» σημείωσε τεράστια επιτυχία. Όμως με το νέο μοντάζ, αν και έχουν προστεθεί κάποια σπάνια πλάνα και έχουν αφαιρεθεί κάποιες σκηνές (που παρουσιάζονται με σύντομες περιλήψεις), ταυτόχρονα έχουν εξαφανιστεί τα πιο ρωμαλέα πλάνα του έργου του Λανγκ, τα οποία εξάλλου συμπεριλαμβάνονται σε άλλες «βερσιόν», παλαιότερες από τη δική του. Για παράδειγμα, απουσιάζουν η σκηνή με το ξέσπασμα της οργής του γιου κατά του πατέρα, το περιεχόμενο της αποστολής του ρομπότ το οποίο έχει πάρει εντολές από τον γιο Φρέντερσεν ή ακόμη και η στιγμή της εξέγερσης και η εντολή που έδωσε ο άρχοντας της πόλης στον επιστάτη να ανοίξει τις πύλες, το νόημα της οποίας, στην παραλλαγή του Μόροντερ, αντιστρέφεται εντελώς, καθώς η εντολή γίνεται: «Σταματήστε τους»! Η διασκευή αυτή, που στόχευε σε ένα ευρύ κοινό και ήθελε να κάνει πιο προσιτή την ταινία του Λανγκ (καινούργια μουσική, χρώμα, υπότιτλοι), έχει περιορίσει σημαντικά το στοιχείο της αμφισβήτησης. Εδώ, ο γιος είναι λιγότερο επαναστάτης και ο πατέρας λιγότερο ανάλγητος, ενώ οι εργάτες ευθύνονται έμμεσα για την καταστροφή της πόλης. Επομένως, μπορούμε να συστήσουμε ανεπιφύλακτα τις ασπρόμαυρες κόπιες αυτής της ταινίας, που ανήκει στις μεγάλες στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας του κινηματογράφου.

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 26 Ιουλίου 2015, σ. 5.