Περιθωριακά 49

Ο Χανς και η Σοφία Σολ με το φίλο τους Κρίστοφ Προμπστ, μέλη του κινήματος «Λευκό Ρόδο», στο Μόναχο, μάλλον το 1942

Λευκό Ρόδο

«Κάποιος έπρεπε να κάνει την αρχή»

Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου

Ομάδα νεαρών Γερμανών αντιστασιακών που έδρασαν κατά των Ναζί, την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Μόναχο

Το πρωί της 18^ης Φεβρουαρίου 1943, φυλλάδια με την υπογραφή «Το Λευκό Ρόδο» κατακλύζουν το προαύλιο του Πανεπιστημίου του Μονάχου: «Τι κάνει ο γερμανικός λαός; Δεν βλέπει τίποτα, δεν ακούει τίποτα. Στα τυφλά, ακολουθεί τον Χίτλερ στην άβυσσο […] Γερμανοί! Θέλετε να υποστείτε την ίδια μοίρα με αυτήν που επιβάλλουμε στους Εβραίους; […] Πρέπει πάντα να είμαστε ένας λαός που θα τον μισεί και θα τον απορρίπτει η υπόλοιπη ανθρωπότητα; Όχι! […] Σχίστε το μανδύα της αδιαφορίας που σκεπάζει την καρδιά σας! Διαχωρίστε τη θέση σας από τους εθνικοσοσιαλιστές υπανθρώπους!».

   Μόλις πέντε ημέρες αργότερα, τρεις φοιτητές, συντάκτες αυτής της προκήρυξης (ο Χανς Σολ, η αδελφή του Σοφία και ο Κρίστοφ Προμπστ) καταδικάζονται σε θάνατο και εκτελούνται για «προμελετημένο έγκλημα υψίστης προδοσίας», «συνεργασία με τον εχθρό» και «υπονόμευση του ηθικού του στρατεύματος». Ο εισαγγελέας που διεξήγαγε την ανάκριση δήλωσε: «Είναι η χειρότερη περίπτωση προπαγάνδας και εσχάτης προδοσίας που γνώρισε το Ράιχ κατά τη διάρκεια του πολέμου».

Όταν μια υγιής «μειονότητα» αφυπνίζεται

Οι νεαροί φοιτητές, οι εκπαιδευτικοί και οι καλλιτέχνες που αποτελούσαν το δίκτυο του «Λευκού Ρόδου» δεν είχαν κανένα από τα χαρακτηριστικά των επικίνδυνων ακτιβιστών. Από τον Ιούνιο του 1942 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1943, απλώς τύπωσαν και διακίνησαν έξι σειρές φυλλαδίων και έγραψαν κάποια συνθήματα στους τοίχους των σπιτιών του Μονάχου. Όμως, το Ράιχ δεν επέτρεπε καμία αντιπολιτευτική ενέργεια, ακόμα και αν οι δράστες ήταν τέκνα των καλύτερων οικογενειών της Βαυαρίας.

   Προερχόμενοι από την αστική τάξη του Μονάχου, οι Χανς Σολ, Κρίστοφ Προμπστ, Βίλι Γκραφ και Αλεξάντερ Σμόρελ αποτελούσαν το σκληρό πυρήνα του «Λευκού Ρόδου». Μετά από ένα σύντομο πέρασμα από την οργάνωση της χιτλερικής Νεολαίας, ο Χανς Σολ και οι σύντροφοί του αφοσιώθηκαν στις σπουδές τους στην Ιατρική, έναν κλάδο που δεν είχε παραδοθεί εντελώς στα δόγματα των Ναζί. Στις αρχές του καλοκαιριού του 1942, αποφάσισαν να απευθύνουν έκκληση στους Γερμανούς διανοούμενους, να αφυπνίσουν το αίσθημα ευθύνης στα «μέλη του δυτικού χριστιανικού πολιτισμού» για να σταματήσουν αυτό τον παράλογο και φονικό πόλεμο και για να αποκαταστήσουν την ελευθερία της έκφρασης. «Κάθε άτομο», γράφουν στο πρώτο τους φυλλάδιο, «οφείλει να υπερασπιστεί τον εαυτό του όσο μπορεί, αυτή την ύστατη ώρα, και επίσης οφείλει να στρατευτεί ενάντια στη μάστιγα της ανθρωπότητας, ενάντια στο φασισμό και σε κάθε απολυταρχικό κρατικό σύστημα». Αφού πέρασαν πολλούς μήνες ως νοσοκόμοι στο Ανατολικό Μέτωπο (Ιούλιος-Νοέμβριος 1942), οι νέοι άνθρωποι του «Λευκού Ρόδου», πεπεισμένοι για τον παραλογισμό του πολέμου, εντείνουν τη δραστηριότητά τους και δημιουργούν πυρήνες στο Αμβούργο και το Φράιμπουργκ. Τα φυλλάδια τυπώνονται σε πολλές χιλιάδες αντίτυπα. Εντούτοις, η ομάδα αντίστασης παραμένει αυτό που θα είναι ως το τέλος: ένας μικρός κύκλος φίλων, υποτυπωδώς οργανωμένος και απομονωμένος από τα άλλα κινήματα κατά του Ράιχ.

Η καταδίκη της «εξεγερμένης αφυπνίσεως»

Η ήττα των Γερμανών στο Στάλινγκραντ, η οποία ανακοινώθηκε από τον Τύπο στις 3 Φεβρουαρίου 1943, σήμανε το τέλος του μύθου του αήττητου του ναζιστικού καθεστώτος. Οι νεαροί φίλοι καλύπτουν τότε τους τοίχους της πόλης τους με αντιχιτλερικά συνθήματα και, με τη βοήθεια του χαρισματικού καθηγητή φιλοσοφίας Κερτ Χούμπερ, συντάσσουν το έκτο και τελευταίο φυλλάδιό τους. Το ύφος είναι λιγότερο λογοτεχνικό από ό,τι στα προηγούμενα, το μήνυμα πιο επιθετικό. Πεπεισμένοι για την επικείμενη πτώση του καθεστώτος, κάνουν έκκληση για αντίσταση: «Ας αγωνιστούμε κατά του Κόμματος! Ας εγκαταλείψουμε τις οργανώσεις που ανήκουν στο Κόμμα! Επιθυμούμε την πραγματική επιστήμη και την ελευθερία του πνεύματος». Προφανώς πάνω στον ενθουσιασμό τους, ο Χανς και η Σοφία Σολ μοιράζουν οι ίδιοι, και απροκάλυπτα, τα φυλλάδια και συλλαμβάνονται αμέσως. Ένας απλός έλεγχος στο δωμάτιο του Χανς θα δώσει στην Γκεστάπο όλες τις πληροφορίες που ήθελε σχετικά με το δίκτυο και τους εμπνευστές του «Λευκού Ρόδου». Σε μερικούς μήνες, όλοι οι υποστηρικτές του συλλαμβάνονται και καταδικάζονται.

«Αντιστασιακά» συμπεράσματα

Η αποτυχία του «Λευκού Ρόδου» θεωρείται σήμερα αντιπροσωπευτική μιας εσωτερικής αντίστασης την οποία ο Χίτλερ προσπάθησε να καταπνίξει εν τη γενέσει της, από τη στιγμή που κατέλαβε την εξουσία το 1933. Σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, η αντίσταση αυτή θα παραμείνει διασπασμένη· άλλωστε, και οι Σύμμαχοι δεν τη βλέπουν με καλό μάτι. Όμως, η περιπέτεια αυτών των νέων ανθρώπων παραμένει το σύμβολο της πολιτιστικής και ηθικής επανάστασης μιας νεολαίας η οποία, παρά το συστηματικό προσηλυτισμό, μπόρεσε να ορθώσει το ανάστημά της κατά της ναζιστικής βαρβαρότητας και θέλησε να ακουστεί σε όλο τον κόσμο πως υπήρχε και μια «άλλη Γερμανία».

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 22 Νοεμβρίου 2015, σ. 5.