Πολιτισμικοί Μετεωρίτες 34

(1948-2010)

Ανδρέας Παγουλάτος

«Έρχονται οι μορφές από τα βάθη της τρύπας»

[Πολιτισμικοί Μετεωρίτες-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

Λες κι ο Μάρτης ορίστηκε απ’ τον Πλάστη να οδηγεί τους ποιητές στ’ αστέρια, μια και στις 22 του μηνός του 2010 κάλεσε απροσδόκητα ακόμη έναν… «γλωσσοκεντρικό»

Ο Ανδρέας Παγουλάτος αποτελεί έναν από τους πλέον ολοκληρωμένους πνευματικούς εργάτες/ανθρώπους του καιρού μας. Κι αν χρησιμοποιώ ενεστώτα χρόνο, είναι γιατί τέτοιες προσωπικότητες συνεχίζουν να διαβιούν ανάμεσά μας μέσα από το σημαντικό-πολυσχιδές-ουσιαστικό έργο που έχουν καταθέσει, μια και «μάταιος ο κόσμος, αλλά πέρασμα» που λέει και ο Νίκος Καρούζος.

   Σε μια εποχή, όπως αυτή που ζούμε, όπου το σύνηθες είναι να καπελώνουμε ό,τι έχει προηγηθεί, αβαρώς, και με μία εγκληματική έως ύποπτη αμνησία ετερόφωτων συμφερόντων, αυτόφωτες μορφές όπως αυτή του Παγουλάτου ακονίζουν το πνεύμα ενάντια στις ραδιουργίες των επικρατούντων παραχαρακτών.

   Πρώτος, αυτός, μετέφρασε από τα πορτογαλικά Φερνάντο Πεσόα, και ουσιαστικά εισήγαγε τον μεγάλο Πορτογάλο, από τα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα, στην όποια, φορές επαρχιώτικη, ελληνική λογοτεχνική κοινότητα (του κέντρου, των περιχώρων και της περιφέρειας). Συνελόντι ειπείν, ο Παγουλάτος μας γνώρισε τον Πεσόα, κι αν έκτοτε έχει παρατηρηθεί εκδοτικός οργασμός αναφορικά με τα έργα των ετερωνύμων ή μη του λογιστή από τη Λισαβόνα, το «σπέρμα» δόθηκε αφειδώς κι αδόλως απ’ τον Ανδρέα.

   Μία πρωτιά, το παραπάνω κι άλλες πολλές που ο μελετητής του μέλλοντος οφείλει να του χρεώσει: γεννήτορας κι εισηγητής του ποιητικού γλωσσοκεντρικού κινήματος, αξεπέραστος ιδρυτής και διευθυντής λογοτεχνικών περιοδικών που σημαίνουν, άριστος έως δημιουργικά «τερατώδης» γνώστης του κινηματογράφου, επιμελητής-οργανωτής ανυπέρβλητων εκθέσεων που αφορούν στην ποίηση και στην πρόσληψή της μέσα από τα νέα μέσα της τεχνολογίας (βίντεο-ποίηση), και ο κατάλογος με τις πρωτιές-πρωτοβουλίες-πρωτοπορίες του τελειωμό δεν έχει. Ένας πιονέρος, το λοιπόν, ο Παγουλάτος, ταγμένος ολοκληρωτικά στην υπηρεσία της ποίησης και των πολυδαίδαλων εκφάνσεών της.     

«Την ίνα φωτός προς το άλεκτο»

Η ποιητική σύνθεση, «Όργια και εμπόδια» (Alegria no inferno), κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εξάντας, στην Αθήνα, το 1991. Χρόνια εξαντλημένη, ευτύχησα να την ανακαλύψω τον Σεπτέμβριο του 2004, εδώ στη Λευκωσία, παραπεταμένη σ’ ένα σκονισμένο ράφι ενός «άκυρου» βιβλιοπωλείου.

   Αμιγώς γλωσσοκεντρικό ποιητικό κείμενο, όπου η γλώσσα οδηγεί στο γράμμα, στη λέξη, στη φράση, στη μορφή: «έρχονται οι μορφές από τα βάθη της τρύπας, εξορία ονείρων οραμάτων των χωρίς τόπο, απανταχού στην οικουμένη, σαν καιόμενες βάτοι αλήθειας, ευφροσύνης μοναδικής κι οι μουσικές μας περιφέρουν στη θαυμάσια πανανθρώπινή μας ύπαρξη.», σ. 60.

   Αθήνα, Παρίσι, Αθήνα 1971-1976, 1984-1988, η διαδρομή των καταγεγραμμένων στο αξιέραστο αυτό βιβλίο, με τα σχέδια του συνεργάτη τού Παγουλάτου, Γιώργου Λαζόγκα, να κοσμούν το εξώφυλλο και τις εσωτερικές σελίδες, και η «Ινές», πανταχού παρούσα: «-η Ινές, όμως, έκανε πεζοδρόμιο το 1976, λίγο πριν αυτοκτονήσει, στο σπίτι της, στην πεδιάδα του Λίγηρα. Υπερβολικά πλούσια, μεθυστική, ραγισμένη, χωρίς αυταπάτες, κυνηγώντας εφήμερους εραστές αντί για τον ίδιο το θάνατο.», σ. 25.

    Ζόρικες οι ατραποί του Παγουλάτου, θεϊκά διαβολικές και διαβολικά θεϊκές, μ’ έναν και μόνο σκοπό και όρκο πίστεως… απαράβατο: «Αριθμοί και μορφές, άλγεβρες κι αλχημείες ανακινούν την ποίηση.», σ. 60.

   

Παγουλάτος & Κύπρος

Η σχέση/επαφή του Ανδρέα Παγουλάτου με το νησί οφείλεται στις άοκνες προσπάθειες της κυρίας Έλενας Χριστοδουλίδου (Μορφωτική λειτουργός Α΄, στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες, με αντικείμενο τον κινηματογράφο). Η κυρία Χριστοδουλίδου, πρώτη, προσκάλεσε τον Παγουλάτο, να αναλάβει, οργανώσει, πλοηγήσει εάν θέλετε, το σημαντικότατο φεστιβάλ, «Εικόνες και Όψεις του Εναλλακτικού Κινηματογράφου».

   Από την πρώτη έκδοση του φεστιβάλ, ο Ανδρέας, υπήρξε βασικός συνεργάτης και εισηγητής θεματικών ενοτήτων που αφορούν στον άλλο κινηματογράφο (στον Κινηματογράφο, με κεφαλαίο το κάπα, δηλαδή). Δεινός ομιλητής, πολύγλωσσος, ένας αξεπέραστος εγκυκλοπαιδιστής πρόσφερε πολύτιμες γνώσεις -στο αρχικά μουδιασμένο έως αμήχανο κοινό της Λευκωσίας, μια που η έπαρση των συμπατριωτών μου κονιορτοποιήθηκε αυτοστιγμεί από το εύρος και την τρισδιάστατη προσληπτική του σκέψη-, παρακαταθήκη στην επαφή της ιστορίας του σημαίνοντος και σημαινόμενου κινηματογράφου μ’ έναν υπό διαμόρφωση (τότε) πυρήνα, της τρυφερά σκληρής «σερπαντίνας», των εραστών του σελιλόιντ.

   Εάν περηφανευόμαστε, για το προαναφερθέν φεστιβάλ (και δικαίως), κι όχι μόνο στα θαλάσσια όρια που ορίζουν τη νήσο, αλλά και ευρωπαϊκά εάν όχι παγκόσμια, το οφείλουμε στον Ανδρέα Παγουλάτο, και πιστεύω πως όσοι θυμούνται και ανακαλούν θα συμφωνήσουν μαζί μου.   

Από τη βάση δεδομένων της Βιβλιονέτ

Ο ποιητής, μεταφραστής, θεωρητικός του κινηματογράφου και δοκιμιογράφος, Αντρέας Παγουλάτος (1948-2010) γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του στην Αθήνα. Από το 1970 έως το 1988, στο Παρίσι, συμμετείχε ενεργά στη γέννηση και την εξέλιξη του ποιητικού γλωσσοκεντρικού κινήματος. Τα βιβλία ποίησής του, «Επίμαχα» (1973), «Κορμί κείμενο» (1975) και ποιήματά του, που δημοσιεύτηκαν σε γνωστά περιοδικά («Change», «Perimetres», «N.R.S.», «Change International», «Les Temps Modernes», κ.ά.), θεωρούνται από τα πρώτα γλωσσοκεντρικά κείμενα. Το 1973 ιδρύει το περιοδικό «Χνάρι» (πρώτη περίοδος 1973-1976) και ακολουθούν τα «Χνάρια», το 1985, που συνδιευθύνει μαζί με το ζωγράφο Γιώργο Λαζόγκα. Υπήρξε για πολλά χρόνια υπεύθυνος του τομέα ποίησης στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα. Διηύθυνε μαζί με το Νάνο Βαλαωρίτη το περιοδικό «Συντέλεια» (εκδ. Εξάντας), και συνδιηύθυνε μαζί του τη «Νέα Συντέλεια» (εκδ. Άγκυρα), ως το τέλος της ζωής του. Δημοσίευσε δοκίμιά του σε περιοδικά και εφημερίδες και σε ειδικές εκδόσεις των Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, Δράμας και του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (στο πλαίσιο, ιδιαίτερα, των εκδηλώσεων «Κινηματογράφος και πραγματικότητα», τις οποίες εγκαινίασε μαζί με τον Β. Σπηλιόπουλο). Εργάστηκε στις βασικές ομάδες των εκπομπών: «Χρώματα» (Ε.Τ.1), «Ψηφιδωτό» (Ε.Τ.2), «Νέες εικόνες», «Η τέχνη της φωτογραφίας», ως ερευνητής-σεναριογράφος. Πάνω στην (ή με) την ποίησή του έγιναν ταινίες (Καπλανίδης, Πλαϊτάκης κ.ά.) και βίντεο-ποιήματα (Σαντοριναίος). Παρουσίασε στο Centre Georges Pompidou ποιητικά του δρώμενα καθώς και μια επιλογή ελληνικών ντοκιμαντέρ («Ελληνικός Πολιτιστικός Μήνας», 1981). Διοργάνωσε στη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιταλία και την Κύπρο, ποιητικές και άλλες εκδηλώσεις, και εκπροσώπησε την ελληνική ποίηση στο εξωτερικό, στις συναντήσεις «Διεθνές Φεστιβάλ Καινούργιας Ποίησης» (Παρίσι, 1983), «Διεθνείς Συναντήσεις Ποίησης» (Cogolin, 1985), «Polyphonix» (Παρίσι, 1986) και «Φωνές της Μεσογείου» (Lodeve, 2005). Ποίησή του μελοποίησαν οι συνθέτες Θωμάς Σλιώμης, Χάρης Ξανθουδάκης, Πάρις Παρασχόπουλος, Ηλίας Βαμβακούσης. Εξέδωσε, εν όλω, τις ποιητικές συλλογές: «Όργια και εμπόδια» (Εξάντας), «Προς, Στοιχειώσεις, Πόροι» (Μαραθιά), «Επίμαχα, Κορμί κείμενο» (β΄ έκδοση, Μαραθιά) και «Πέραμα» (Μανδραγόρας). Για την ποίησή του έγραψαν δοκίμια, άρθρα και μελετήματα οι Ζαν-Πιερ Φάι, Ανδρέας Μπελεζίνης, Μαντώ Αραβαντινού, Νάνος Βαλαωρίτης, Τάκης Σινόπουλος, κ.ά. Πέθανε απροσδόκητα στην Αθήνα, τη Δευτέρα 22 Μαρτίου 2010, από οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Μόλις τρεις μέρες πριν, είχε λάβει μέρος στις εκδηλώσεις της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης στο «Bacaro», διαβάζοντας μεταφράσεις του των ποιητών Κάρλος Ντρουμόντ ντε Αντράδε και Φερνάντο Πεσόα.

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 13 Μαρτίου 2016, σ. 4.