Περιθωριακά 47

Ornette Coleman

[09.03.1930-11.06.2015]

Ornette Coleman

«Θα ήθελα να βγω απόψε έξω στο διάστημα»

Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου

Σε ηλικία 85 ετών έφυγε από τη ζωή, από ανακοπή καρδιάς, ένας από τους θρύλους της τζαζ μουσικής στις Η.Π.Α.. Γεννήθηκε στο Φορτ Γουόρθ του Τέξας, στις 9 Μαρτίου του 1930 και πέθανε πριν από λίγες ημέρες, στις 11 Ιουνίου, στη Νέα Υόρκη.

Ο πατέρας της φρι τζαζ (free jazz), δοκίμασε όλες τις μορφές, από την πιο ελεύθερη τζαζ μέχρι τη σύγχρονη μουσική, περνώντας από την παραδοσιακή και την ηλεκτρονική μουσική.

   Αρκετά συχνά, στο συλλογικό φαντασιακό επίπεδο, η συνεισφορά του Ορνέτ Κόλμαν στη θυελλώδη ιστορία της σύγχρονης τζαζ φαίνεται να περιορίζεται στην επινόηση του όρου «φρι τζαζ» (ελεύθερη τζαζ) στις αρχές του ’60. Πράγματι στον τίτλο του άλμπουμ «Free Jazz» (Atlantic, 1960), που ηχογραφήθηκε σε στερεοφωνικό ήχο με ένα διπλό κουαρτέτο, ο όρος γεννιέται και αποκτά τη σημασία που του αναγνωρίζουμε σήμερα, χαρακτηρίζοντας έναν κόσμο της σύγχρονης τζαζ που θα αναστατώσει τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Όμως, αυτό το αξιοσημείωτο και ουσιαστικά εναρκτήριο γεγονός δεν πρέπει να εκμηδενίσει τη σημασία του μουσικού Ορνέτ Κόλμαν, δεξιοτέχνη στο άλτο σαξόφωνο, αλλά ικανού να μεγαλουργήσει στο βιολί, την τρομπέτα και στο τενόρο σαξόφωνο όταν το επιθυμούσε, και βεβαίως εξαίρετου συνθέτη.

   Στην πραγματικότητα ο Κόλμαν είναι (ήταν) ένας ανεπανάληπτος μουσικός, που ολοκλήρωσε την προσωπική του επανάσταση στα μέσα της δεκαετίας του ’50. Οι τίτλοι και η μουσική των πρώτων του άλμπουμ, όπως «Something Else» (Contemporary, 1958), «Tomorrow is the Question» (Contemporary, 1959) και «The Shape of Jazz to Come» (Atlantic, 1959), μαρτυρούν έναν έντονο προβληματισμό για την εμφάνιση μιας νέας εποχής και αναγγέλλουν τη σεισμική δόνηση που συγκλόνισε τον κόσμο της τζαζ.

The Harmolodic term & philosophy

Το βασικό περιεχόμενο της τέχνης του Κόλμαν είναι κάτι παραπάνω από τη φρι τζαζ. Είναι η «harmolodic-αρμομελωδία» όρος και φιλοσοφία ταυτόχρονα (μια λέξη πλασμένη από τον Κόλμαν, που περιέχει την αρμονία και τη μελωδία), δηλαδή ένας τρόπος αυτοσχεδιασμού που καταργεί κάθε ιεραρχία μέσα στους μουσικούς της ίδιας ορχήστρας και ενθαρρύνει την απουσία προκαθορισμένης δομής, είτε τονικής είτε τροπικής, τόσο στην ερμηνεία της μουσικής όσο και στον γνήσιο αυτοσχεδιασμό.

   Εντούτοις, η «αρμομελωδία» δεν ταυτίζεται με τον απόλυτο και απατηλό αυτοσχεδιασμό ή με την επιστροφή στη φυσική αγριότητα. Απλώς προβάλλει τη δημοκρατία που μπορεί να διέπει τις σχέσεις των μουσικών μεταξύ τους και βοηθά την ατομική πρωτοβουλία του κάθε μέλους μέσα στην ομάδα, το οποίο είναι ελεύθερο να τονίσει και να διαμορφώσει τη μουσική όπως θέλει. Αυτός ο τρόπος επιτρέπει την ατονική εκτέλεση της μουσικής, σπάει την αρμονία και δίνει τη δυνατότητα στη ρυθμική να χειραφετηθεί.

   Ο Ορνέτ Κόλμαν δοκιμάζει τον τρόπο αυτό με τις πρώτες του συναυλίες και ηχογραφήσεις με το κουιντέτο του πιανίστα Πολ Μπλέι, όπως και με το ιστορικό κουαρτέτο στο οποίο μετέχουν οι Ντον Τσέρι (τρομπέτα), Μπίλι Χίγκινς (ντραμς) και Τσάρλι Χέιντεν (κοντραμπάσο).

Οι αντιδράσεις

Η τομή που έκανε ο Ορνέτ Κόλμαν, ένας Τεξανός μουσικός που παραδόξως είχε επηρεαστεί από τις πηγές του ρυθμ εν μπλουζ, είναι μια πιο ριζοσπαστική εφαρμογή των αρχών του μπι-μποπ, της πρώτης σημαντικής «ανταρσίας» στη σύγχρονη τζαζ.

   Η καινοτομία του Κόλμαν σύντομα θα προκαλέσει σφοδρές πολεμικές και αντιπαραθέσεις. Ο παράξενος ήχος του Κόλμαν, που είναι ταυτόχρονα πικρός και πρόσχαρα μελαγχολικός, σε συνδυασμό με το μαύρο χρώμα της επιδερμίδας του, αλλά και κάποιες αντικομφορμιστικές συνήθειές του (π.χ., η χρήση ενός πλαστικού σαξοφώνου, οι διαπεραστικοί αυτοσχεδιασμοί του με το βιολί ή και οι ενίοτε εκκεντρικές εμφανίσεις του), θα προκαλέσουν ένα υπερβολικό μίσος που θα του αφήσει πολλές πληγές, τόσο με την κυριολεκτική όσο και με τη μεταφορική έννοια της λέξης.

  Οι αντίπαλοί του δεν θα του συγχωρέσουν την αυτοπεποίθησή του, που δεν είναι το σημάδι μιας τυφλής επιθυμίας για παράβαση των κανόνων, αλλά κυρίως η έκφραση μιας ισχυρής και ανεπανάληπτης προσωπικότητας. Κατά βάθος ο Ορνέτ Κόλμαν, δημιουργός επαναλαμβανόμενων παιδικών σκοπών και εμπνευστής μεθυστικών ρυθμών, είναι, σχεδόν παρά τη θέλησή του, ένας επαναστάτης, ενώ οι εχθροί του δεν του συγχωρούν την παιδικότητα που πάντα τον διακρίνει.

    

Διαπαντός Διαπασών

Συνταρακτική κατάσταση

ορίων

στον άπειρο περιορισμό των

συμπιέσεων –

ρίχνεις προχωράς μιλάς σφυρίζεις

πού το πάει η κατάσταση Ornette

η πνοή σου τυφώνας

που ξεριζώνει φοίνικες

στην ακτή της νομιμότητας

– καταιγίδα της ερήμου και ερημιά

του καταιγισμού

σα γκάρα τουμ παρά ντου

σα γκάρα ντου παρά τουμ

τουμ πάρα σα γκάρα ντου

διάστημα

διάρκεια

φωνές

ομοβροντία

των δαιμόνων

οπλές

[Γιάννης Λειβαδάς, John Coltrane και 13 ποιήματα για την jazz, έκδοση 300 αντιτύπων εκτός εμπορίου, εκδ. Απόπειρα, Αθήνα, 2007, σελ. 13]

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 21 Ιουνίου 2015, σ. 5.