Πολιτισμικοί Μετεωρίτες 44

Το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου

Edgar Allan Poe

«Το ημερολόγιο του Ιούλιου Ρόντμαν»

Πολιτισμικοί Μετεωρίτες-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου

«Διήγηση του πρώτου πολιτισμένου ανθρώπου που διέσχισε τα βραχώδη όρη της Βόρειας Αμερικής»

Το ημιτελές μυθιστόρημα του Edgar Allan Poe (1809-1849), μεταφρασμένο για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα σε απόδοση του ποιητή Μιχάλη Παπαντωνόπουλου, δεν έχει ανάλογο στο σύνολο του έργου του σκοτεινού Αμερικανού. Στο πρόσωπο του κεντρικού του ήρωα, Ιούλιου Ρόντμαν, ένας τελείως διαφορετικός έως ασυνήθιστος Poe καθοδηγεί τον «πολιτισμένο άνθρωπο» στην έρημο της άγριας κι αχαρτογράφητης Βορείου Αμερικής για να κατακτήσει μία περιοχή περισσότερο οικεία για την ψυχή του. Αναζητώντας, ίσως, τη γαλήνη και την ηρεμία που η παράξενη διάθεση του χαρακτήρα του δεν του επέτρεπε να απολαύσει ανάμεσα στους ανθρώπους.

Η ιστορία της ημιτελούς δημοσίευσης

Το καλοκαίρι του 1839, ο Poe, προσλαμβάνεται στο περιοδικό «Burton’s Gentleman’s Magazine», όπου στις σελίδες του δημοσίευσε πλήθος άρθρων, διηγημάτων και κριτικών. Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, εκδίδει τη συλλογή διηγημάτων «Αλλόκοτες ιστορίες-Tales of the Grotesque and Arabesque», με τις γνώμες των κριτικών να διχάζονται. Με το γύρισμα του χρόνου, και συγκεκριμένα τον Ιανουάριο του 1840, δημοσιεύει στο «Burton’s Gentleman’s Magazine» το πρώτο μέρος από το «Ημερολόγιο του Ιούλιου Ρόντμαν-The Journal of Julious Rodman». Θα ακολουθήσουν ακόμη πέντε μέρη, έως τον Ιούνιο του 1840, όπου και το «Ημερολόγιο» διακόπτεται απότομα. Οι σχέσεις του Poe με τον ιδιοκτήτη του περιοδικού, William E. Burton (1804-1860), κλονίζονται με αφορμή μία χρηματική οφειλή του τελευταίου προς τον συγγραφέα. Μάλιστα, τον Ιούνιο, ο Poe αναγγέλλει την έκδοση του δικού του περιοδικού, που ήθελε να ονομάσει «The Penn». Την ίδια περίοδο εμφανίστηκαν και κάποιες διαφημιστικές καταχωρήσεις σε έντυπα της εποχής που ανακοίνωναν την έκδοση. Αυτή η πρόθεση του Poe, σε συνδυασμό με τις οικονομικές διαφορές που είχε με τον ιδιοκτήτη, οδηγεί στην απόλυση του συγγραφέα. Μετά από λίγους μήνες, ο Burton πουλάει το έντυπό του στον George Rex Graham (1813-1894), που το μετονομάζει σε «Graham’s Magazine» και προσλαμβάνει τον Poe, εκ νέου, στη θέση του αρχισυντάκτη. Όμως, παρά τη θετική αυτή εξέλιξη, ο συγγραφέας δεν ασχολείται πλέον με το ανολοκλήρωτο μυθιστόρημά του. Μία εικασία μπορεί να είναι πως θεώρησε τη μικρή φόρμα του διηγήματος καταλληλότερο λογοτεχνικό είδος για να καταγράψει τις περίφημες ιστορίες του.      

Ο κύριος Ιούλιος Ρόντμαν

Στο πρώτο μέρος του «Ημερολογίου», που στο τέλος του φέρει την ένδειξη «Οι εκδότες του περιοδικού», ο Poe μας εισάγει στο βίο και την πολιτεία του κυρίου Ρόντμαν και της οικογένειάς του. Με κάθε σοβαρότητα και πλήθος αποδεικτικών στοιχείων εξιστορεί στους αναγνώστες με ποιον τρόπο το «Ημερολόγιο» έφτασε στα χέρια του, ποιος ήταν ο Ιούλιος Ρόντμαν, ποια η αποστολή του και τι θα ακολουθήσει στις ημερολογιακές καταγραφές που έπονται από την περιπέτειά του στα βραχώδη όρη της Βόρειας Αμερικής. Έτσι, διαβάζουμε πως ο Ιούλιος Ρόντμαν ήταν γηγενής Άγγλος (γόνος οικογενείας με υψηλή κοινωνική θέση στην ταξική διαστρωμάτωση της Γηραιάς Αλβιόνας, και βαθιά καλλιεργημένο άτομο) που μετανάστευσε, το 1784, πρώτα στη Νέα Υόρκη μαζί με τον πατέρα του και τις δύο ανύπαντρες αδελφές του, ενώ στη συνέχεια μετακόμισε στην Πολιτεία του Κεντάκι και εγκαταστάθηκε, όπως πρόσταζε η αναχωρητική μόδα της εποχής, στις όχθες του Μισισιπή. Εδώ πέθανε ο ηλικιωμένος πατέρας του, το φθινόπωρο του 1790, ενώ τον χειμώνα που ακολούθησε απεβίωσαν και οι δύο αδελφές του από ευλογιά. Μετά από αυτά τα δυσάρεστα γεγονότα, ο Ιούλιος Ρόντμαν, θέτει σε εφαρμογή το ριψοκίνδυνο σχέδιό του να διασχίσει τα βραχώδη όρη της Βόρειας Αμερικής. Την άνοιξη, λοιπόν, του 1971 ξεκινάει η αποστολή με επικεφαλή τον Ρόντμαν και μία ομάδα συντρόφων, που αποκαλούνται «απλοί ταξιδιώτες αναψυχής» χωρίς εμπορικά ή χρηματικά κίνητρα, και ολοκληρώνεται με επιτυχία το 1974. Μέσα από τις ημερολογιακές σημειώσεις αντικρίζουμε έναν ιδιόρρυθμο, παράτολμο, υποχόνδριο, ρομαντικά παράφορο και τυχοδιώκτη, Ιούλιο Ρόντμαν, που συμπαρασύρει τους συντρόφους του σε μια πρωτόγνωρη περιπέτεια ενάντια στις άτακτες ορδές των Ινδιάνων και τις στοιχειακές δυνάμεις της φύσης. Όσο αληθοφανή ακούγονται όλα τα παραπάνω, κι αυτά που βρίσκονται μέσα στις σελίδες του «Ημερολογίου», τόσο η έκπληξή μας διογκώνεται όταν έχουμε στο μυαλό μας πως γράφτηκαν από τον Poe. Φυσικά, τα πάντα είναι προϊόντα της αδάμαστης φαντασίας του συγγραφέα. Ούτε ημερολόγιο υπήρξε, ούτε Ρόντμαν, ούτε αποστολή σε απάτητες περιοχές. Μαεστρικά, ο Poe, χτίζει όλον τον απαραίτητο μύθο του ημιτελούς και μοναδικού του μυθιστορήματος, αγγίζοντας το είδος της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας ή ακόμα και του γουέστερν, πριν ακόμη καθιερωθεί ως όρος.        

Η ελληνική έκδοση

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στους συντελεστές και στην τυπογραφική εμφάνιση του βιβλίου από τις σχετικά νέες εκδόσεις Περισπωμένη, του ποιητή και μεταφραστή Σωτήρη Σελαβή. Βιβλίο μεγάλου σχήματος (20Χ28 εκατοστά), σε εξαιρετικό χαρτί (Palatina 120 γραμμαρίων του εργοστασίου Fabriano) και με επτά ξυλογραφίες του Mallette Dean. Κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 2015, και ως βάση χρησιμοποιήθηκε η συλλεκτική επανέκδοση (μετά, δηλαδή, την πρώτη του εμφάνιση το 1840) του 1947, από τις εκδόσεις Colt Press στο Σαν Φρανσίσκο. Η εξαιρετική μετάφραση του Μιχάλη Παπαντωνόπουλου συνοδεύεται από ένα συνοπτικό χρονολόγιο για τον Edgar Allan Poe, καθώς επίσης και από το εισαγωγικό σημείωμα της Jane Grabhorn, της έκδοσης του ’47, σε απόδοση του Κωνσταντίνου Δημόπουλου. Επιπλέον, η μεταγραφή των ονομάτων των ινδιάνικων φυλών οφείλεται στην πολύτιμη συνεισφορά του Παναγιώτη Σουλτάνη. Κι όλα αυτά, σε μια εποχή που το έντυπο βιβλίο βάλλεται από τις ηλεκτρονικές και τις ψηφιακές εκδόσεις.

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 17 Μαΐου 2015, σ. 4.