Περιθωριακά 23

Προπαγανδιστική αφίσα των Δ.Τ.

Διεθνείς Ταξιαρχίες

«Voluntarios Internacionales de la Libertad»

[Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

Μονάδες ξένων εθελοντών που αγωνίστηκαν στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο στο πλευρό των Δημοκρατικών

Στις 18 Ιουλίου 1936, οι Ισπανοί στρατιωτικοί κάνουν πραξικόπημα για να ανατρέψουν την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, που είχε εκλεγεί πριν από πέντε μήνες, όμως δεν καταφέρνουν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τις μεγάλες πόλεις της χώρας, στις οποίες αναπτύσσεται η λαϊκή αντίσταση. Μερικοί ξένοι, πολιτικοί πρόσφυγες ή επισκέπτες των «Αντι-Ολυμπιακών Αγώνων» της Βαρκελώνης, που θα άρχιζαν την επομένη, ήδη μάχονται ανάμεσα σε χιλιάδες εργάτες που αντιτίθενται στο πραξικόπημα.

   Η αποτυχία του πραξικοπήματος σηματοδοτεί την αρχή του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου και της Επανάστασης. Σε όλον τον κόσμο, και ειδικότερα στη Γαλλία, αναπτύσσεται ένα δίχως προηγούμενο κίνημα ηθικής και υλικής αλληλεγγύης στην Ισπανική Δημοκρατία. Από τις πρώτες κιόλας μέρες, εμφανίζεται ένα περιθωριακό φαινόμενο, αυθόρμητο και ατομικό: η εθελοντική στράτευση ανδρών που πηγαίνουν να πολεμήσουν στις γραμμές των πολιτοφυλακών των Δημοκρατών. Η υποστήριξη που παρέχουν στον Φράνκο τα φασιστικά καθεστώτα της εποχής και η απροθυμία των δυτικών δημοκρατιών να υπερασπιστούν την Ισπανική Δημοκρατία αλλάζουν το συσχετισμό των δυνάμεων.

   Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως στη Γαλλία και λιγότερο στην Ελβετία και στο Βέλγιο, βρίσκονται χιλιάδες πολιτικοί πρόσφυγες, στους οποίους παρουσιάζεται η ευκαιρία να πάρουν την εκδίκησή τους, άλλοι για τον Χίτλερ, άλλοι για τον Μουσολίνι. Εκατοντάδες εθελοντές ετοιμάζονται να διασχίσουν τα Πυρηναία. Η οργάνωση ΜΟΙ (Ξένοι Εργάτες) του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΓΚΚ), ασκεί πιέσεις στο Κόμμα για τη στρατιωτική εκπαίδευση αυτών των ανδρών.

Η οργάνωση των Δ.Τ.

Στην πρώτη φάση, οι πρώτοι εθελοντές καθοδηγούνται από το ΓΚΚ. Αργότερα, στις 18 Σεπτεμβρίου 1936, η Κομμουνιστική Διεθνής (Κομιντέρν) αποφασίζει να οργανώσει μεγάλης κλίμακας μονάδες, με διεθνή σύνθεση, στην Ισπανία. Ενώ οι κομμουνιστές ηγέτες διαπραγματεύονται με την ισπανική κυβέρνηση για τη δημιουργία των μελλοντικών ταξιαρχιών, σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες αρχίζει η στρατολόγηση και η προώθηση των εθελοντών. Η Γαλλία γίνεται το σταυροδρόμι όλων αυτών των διαδρομών προς την Ισπανία. Από τον Οκτώβριο του 1936 μέχρι το καλοκαίρι του 1938, περίπου 40.000-50.000 αγωνιστές, πενήντα και πλέον εθνικοτήτων, από τους οποίους το ένα τρίτο είναι Γάλλοι, εντάσσονται στις Δ.Τ.. Μέσα από άλλα κυκλώματα, πολλές εκατοντάδες μαχητές υπηρετούν σε μονάδες των αναρχικών ή του μαρξιστικού κόμματος POUM.

   Τα μέλη των Δ.Τ., που πολεμούν στην πρώτη γραμμή των μαχών που διεξάγονται στα περίχωρα της πρωτεύουσας από τον Νοέμβριο του 1936 μέχρι τον Μάιο του 1937, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της άμυνας των Δημοκρατικών. Ο ρόλος τους εξασθενεί από την άνοιξη του 1937. Επιπλέον, όλο και πιο πολλοί Ισπανοί εντάσσονται στις Ταξιαρχίες, με αποτέλεσμα να αποτελούν την πλειονότητά τους από το φθινόπωρο. Όμως οι ξένοι εθελοντές θα δίνουν το παρών σε όλες τις μάχες μέχρι την επίθεση στον ποταμό Έβρο, στην οποία θα έχουν σημαντικές απώλειες. Με την υποχώρηση των Δ.Τ., τον Σεπτέμβριο του 1938, πάνω από 5000 υπήκοοι φασιστικών χωρών και δικτατοριών μένουν στην Ισπανία για να πολεμήσουν. Θα φυλακιστούν με την έξοδο των Δημοκρατών του 1939 στο Γκουρς, στα Πυρηναία. Όσοι επέστρεψαν στις χώρες τους, κυρίως σ’ αυτές που αποτέλεσαν το «Σιδηρούν Παραπέτασμα», διώχτηκαν από τους σταλινικούς και τους ηγέτες των κομμουνιστικών κομμάτων. Οι πολέμιοι του φασισμού της Δύσης έδειξαν το αληθινό τους πρόσωπο, αυτό του φασισμού της Ανατολής.

Ο Έλληνας Αντώνης Φλώρος, από τους πρώτους νεκρούς στις μάχες των περιχώρων της Μαδρίτης, πολεμούσε φορώντας φουστανέλα

Έλληνες & Έλληνες της Κύπρου

Η έναρξη του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου βρίσκει την Ελλάδα και το τελευταίο νησί-σύνορό της, την Κύπρο, σε δύσκολες έως δυσοίωνες ώρες. Άνοδος της φασιστικού τύπου δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά στη μητροπολιτική Ελλάδα και συνέχεια της σκληρής-στυγνής αγγλικής διακυβέρνησης-σκλαβιάς της Νήσου.

  Από την αρχή του ισπανικού εμφύλιου πολέμου οι Έλληνες δημοκράτες εκδηλώθηκαν ανοιχτά υπέρ της υποστήριξης της ισπανικής δημοκρατίας, αλλά η ιστορική συγκυρία τα έφερε έτσι ώστε λίγες μέρες μετά το πραξικόπημα του Φράνκο στην Ισπανία, να γίνει στην Ελλάδα η δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα το φίμωμα των λαϊκών ελευθεριών και κατά συνέπεια την καταδίωξη των δημοκρατικών κομμάτων. Φυσικό ήταν κάθε ενέργεια που στόχευε στη βοήθεια και την ενίσχυση της ισπανικής δημοκρατίας να εμποδιστεί με κάθε μέσο και όπως ήταν δυνατό, απροκάλυπτα και εσκεμμένα.

   Παρόλα αυτά οι Έλληνες εθελοντές των Διεθνών Ταξιαρχιών που αριθμούσαν γύρω στα 300-500 άτομα, αποτελούντο από τρεις κατηγορίες: τους Έλληνες του εσωτερικού (κυρίως ναυτεργάτες, οι οποίοι αποτελούσαν και το 50% του συνόλου των εθελοντών), τους Έλληνες του εξωτερικού, (κυρίως από Αμερική, Γαλλία και Αγγλία) και τους Έλληνες-Κύπριους. Η πρώτη ομάδα των εθελοντών έφτασε στην Ισπανία το 1936 και ενσωματώθηκε στο «Βαλκανικό Λόχο» που αποτελείτο από Γιουγκοσλάβους. Ωστόσο υπήρχαν και αρκετοί οι οποίοι ενσωματώθηκαν σκόρπιοι σε άλλους λόχους, ανάλογα με τη χώρα προέλευσής τους (οι Έλληνες εξ Αμερικής υπηρέτησαν στο τάγμα «Αβραάμ Λίνκολν», ενώ εκείνοι από την Αγγλία έμειναν στο αγγλικό).

Από αριστερά οι Έλληνες-Κύπριοι μαχητές: Κώστας Χρυσοστόμου (Λάρνακα), Κώστας Λαπηθιώτης (Λάπηθος) και Σπύρος Παντελίδης (Αμμόχωστος), ο τελευταίος σκοτώθηκε στο Μπέλσιτ, 10.03.1938

   Η ίδια κατάσταση που επικρατούσε στην κυρίως Ελλάδα, υπήρχε και στην Κύπρο: καταπίεση από τους Άγγλους, αφαίρεση πολιτικών δικαιωμάτων, ανυπαρξία συνδικαλιστικών ελευθεριών και πολλά άλλα, συνέπειες της αγγλικής κατοχής. Έτσι, επόμενο ήταν να ταυτιστούν με τον αγώνα των Ισπανών Δημοκρατών και να θελήσουν να τους βοηθήσουν. Πίστευαν κι αυτοί, όπως και πολλοί άλλοι, ότι πολεμώντας στην Ισπανία πολεμούσαν για τη δική τους Λευτεριά, Ανεξαρτησία και, στην περίπτωση της Κύπρου, για Ένωση. Παρόλο που οι Άγγλοι απαγόρεψαν τον έρανο για την Ισπανία στο σκλαβωμένο νησί, οι Έλληνες-Κύπριοι, κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν από τις πόλεις και τα χωριά αρκετά χρήματα και τα έστειλαν στην Ισπανία. Η πρώτη δόση (που στάλθηκε το 1937) ήταν 4.000 λίρες. Ο ίδιος ενθουσιασμός επικράτησε και στους εθελοντές που έφτασαν τους 60 περίπου τον αριθμό. Πρέπει να σημειωθεί ότι αναλογικά, σε σύγκριση με τον πληθυσμό της, η Κύπρος έδωσε τους περισσότερους εθελοντές από όλες τις χώρες του κόσμου. Πήγαν στην Ισπανία από την Αγγλία και την Αμερική και ανάμεσα τους συγκαταλέγεται και ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, ο οποίος και τραυματίστηκε σοβαρά. Άλλοι σκοτώθηκαν στις μάχες, άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν κι άλλοι πέρασαν στην παρανομία της αντίστασης.

   Εν κατακλείδι, οι αληθινοί Έλληνες και οι ανόθευτοι Έλληνες-Κύπριοι πολεμούν για να ζουν ελεύθεροι, κι ας σκοτωθούν και ηττηθούν, όπως χιλιετίες η φυλή -φύσει και θέσει- ορίζει. Τα «παράσημα», οι «ήρωες» και τα «στεφάνια» εξυπηρετούν αλλότρια συμφέροντα, τυφλές ιδεολογικές-κομματικές περιχαρακώσεις και ξεπουλημένες συνειδήσεις.

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 21 Αυγούστου 2016, σελ. 6.