Πολιτισμικοί Μετεωρίτες 20

Το εξώφυλλο της ανθολογίας

Νίκος Σταμπάκης

«Surrealism in Greece-An anthology»

[Πολιτισμικοί Μετεωρίτες-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

Η σημαντικότερη κι αρτιότερη, ανά το παγκόσμιο, ανθολογία αναφορικά  με τον Ελληνικό Υπερρεαλισμό και τις εκφάνσεις του που πέρασε -ίσως εσκεμμένα- απαρατήρητη από την «επίσημη» κριτική

«Ο ταύρος των εορτών», σχέδιο του Νίκου Εγγονόπουλου, δεσπόζει στο εξώφυλλο του εξαίρετου αυτού βιβλίου αναφοράς. Ειλικρινά, δεν θα μπορούσα να σκεφτώ καταλληλότερο έργο για μία, αναμφισβήτητα, ανθολογία-σταθμό όσον αφορά στο κίνημα του υπερρεαλισμού και στη θέση που σ’ αυτό (το κίνημα) λαμβάνει το ελληνικό του… κλαδί ή μπράτσο.

   Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες, για να ενεργοποιηθεί η «τουρμπίνα» ενός σπουδαίου σύγχρονου Έλληνα υπερρεαλιστή, του Νίκου Σταμπάκη (βλέπε βιογραφικό, παρακάτω), και με τις προσωπικές του επαφές -κι αναντίρρητα με την «αβυσσαλέα» γνώση του περί Παγκόσμιου Υπερρεαλισμού και τη «βενθώδη» του επάρκεια της αγγλικής και γαλλικής γλώσσας- για να μεταφραστεί, στηθεί και κυκλοφορήσει από το Πανεπιστήμιο του Τέξας (στην «Υπερρεαλιστική Επαναστατική Σειρά» του εκδοτικού οίκου του πανεπιστημίου, που διεύθυνε ο Αμερικανός υπερρεαλιστής, Franklin Rosemont, 1943-2009) η ανθολογία, «Surrealism in Greece» το 2008.

   Έτσι, μια και η γνώση της ελληνικής γλώσσας -τόσο από τους Ελλαδίτες όσο και από τους Ελληνοκύπριους- υποσκιάζεται από την γνώση και χρήση της αγγλικής, οι «Πολιτισμικοί Μετεωρίτες» αυτής της Κυριακής προτείνουν, τουλάχιστον με θράσος και διάθεση αδυσώπητης προσβολής, την εντρύφηση στις περίπου 370 σελίδες αυτού του τόμου-τσιμεντόλιθου που αφορά στον Ελληνικό Υπερρεαλισμό.

   Η «επίσημη» κριτική στην Ελλάδα κώφευσε σκανδαλωδώς στην είδηση της έκδοσης, μονάχα η καθηγήτρια κυρία Ελισάβετ Αρσενίου μπήκε στον κόπο να γράψει κάποια σημαντικά, θερμά λόγια. Ο αγγλόφωνος κόσμος, και ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, υποδέχθηκε την ανθολογία με τη σοβαρότητα που αρμόζει σ’ ένα τέτοιο εγχείρημα, αφού καλύφθηκε επιτέλους ένα τεράστιο κενό αναφορικά με την ελληνική πρόσληψη της «Υπερρεαλιστικής Κινηματικής Περιπέτειας». Βλέπετε, η έκδοση δεν είχε (δεν θα το επέτρεπε στον υπερρεαλιστικό εαυτό της) χορηγούς ευαγή ή άλλα ιδρύματα, κρατικούς κομισάριους και διαπλεκόμενους πανεπιστημιακούς καθηγητές που εκ του ασφαλούς ασχολούνται με το ιστορικό πλαίσιο του ελληνικού υπερρεαλισμού (άκου, ιστορικό πλαίσιο… οι λίγοι!) –καλά για τον παγκόσμιο υπερρεαλισμό, δεν το συζητώ, μαύρα μεσάνυχτα έχουν!

«Blast furnace» ήτοι «Υψικάμινος»

Η ανθολογία του κύριου Σταμπάκη… είναι «Ευαγγέλιο». Το «Ευαγγέλιο» του Ελληνικού Υπερρεαλισμού, και ναι στην αγγλική γλώσσα, μια και κάποιες προσπάθειες ανθολόγησης στη γλώσσα μας… καλές μεν και χρήσιμες, προχειρότητες δε και περιχαρακωμένες το ιστορικό πλαίσιο και την έλλειψη πνεύματος.

   Κατατοπιστικότατη πολυσέλιδη εισαγωγή, μετά τις απαραίτητες ευχαριστίες σ’ ανθρώπους που ανιδιοτελώς και φορές με συγκρούσεις συνέδραμαν τον μεταφραστή και επιμελητή της έκδοσης. Εισαγωγή που τοποθετεί την ελληνική υπερρεαλιστική περιπέτεια στην ορθή της βάση, «με κρύο το κεφάλι και ζεστή την καρδιά», αναθεωρώντας δήθεν παγιωμένες απόψεις επί του θέματος, πλέον με έποψη… όχι με φιοριτούρες κι ακροβατισμούς ή ύποπτες αποκρύψεις και διαστρεβλώσεις. Πλήρης εργογραφία των ανθολογημένων υπερρεαλιστών, βιβλιογραφία (πιο πλήρης δεν υπάρχει), ορθά δομημένα βιογραφικά σημειώματα, χρηστικότατο και πάντα απαραίτητο για τέτοιες εργασίες index, όπως και εκτενείς εισαγωγές για κάθε περίοδο του ελληνικού υπερρεαλισμού.

   Η ανθολογία δομείται σε τρία, ουσιαστικά, μέρη. Πρώτο μέρος, αναφορά στους ιδρυτές και μεταφράσεις ποιημάτων και κειμένων τους: Ανδρέας Εμπειρίκος, Νικόλαος Κάλας, Νίκος Εγγονόπουλος, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Γκάτσος. Δεύτερο μέρος, αναφορά στη δεύτερη γενιά και μεταφράσεις ποιημάτων και κειμένων τους: Μάτση Χατζηλαζάρου, Μίλτος Σαχτούρης, Έκτωρ Κακναβάτος, Νάνος Βαλαωρίτης, Δημήτρης Παπαδίτσας, Επαμεινώνδας Γονατάς. Τρίτο μέρος, αναφορά στην ομάδα του περιοδικού «Πάλι» και μεταφράσεις ποιημάτων και κειμένων τους: Μαντώ Αραβαντινού, Γιώργος Μακρής, Αλέξανδρος Σχινάς, Τάσος Δενέγρης, Πάνος Κουτρουμπούσης, Εύα Μυλωνά, Δημήτρης Πουλικάκος.

   «Ο Υπερρεαλισμός στην Ελλάδα-Μία ανθολογία», το λοιπόν, «Ευαγγέλιο», «Άβακας», «Μπούσουλας», «Τυφλοσούρτης» και η Ελληνική και Κυπριακή Υπερρεαλιστική και Υπερπραγματική Περιπέτεια συνεχίζεται από πλήθος συγκεκριμένων επιγόνων, που αγέρωχα επαναμαγεύουν τον κόσμο και μεταμορφώνουν ή μετασχηματίζουν τα άστρα του ουρανού σ’ αθανασιές (παλιά ονομασία για το φυτό αθάνατος) ή αμάραντους. Επιτέλους, ο Ελληνικός Υπερρεαλισμός στο ύψος του σύμπαντος που του πρέπει!   

     

Ένας υπερρεαλιστικός πόλος

Ο Νίκος Σταμπάκης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1969. Είναι ιστορικός του κινηματογράφου, μεταφραστής και επιμελητής εκδόσεων. Έχει εντρυφήσει επί μακρόν στο έργο του Luis Buñuel, εν μέρει υπό το πρόσχημα της «ακαδημαϊκής» ενασχόλησης (δημοσιεύσεις στην αγγλική και ελληνική, ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο, επιτυχώς διεξαχθείσα διδακτορική έρευνα σε βρετανικό πανεπιστήμιο). Έχει παρουσιάσει και επιμεληθεί βιβλία των συγγραφέων Percy Bysshe Shelley, Joris-Karl Huysmans, George du Maurier, Rikki Ducornet, κ.ά., ορισμένα από τα οποία έχει μεταφράσει ο ίδιος. Έχει επίσης μετάσχει ως συν-επιμελητής και συν-μεταφραστής σε ανθολογία διεθνούς υπερρεαλισμού και άλλες υπερρεαλιστικές εκδόσεις. Από το 2004 ανήκει στην ομάδα του περιοδικού «Φαρφουλάς» και συνεργάστηκε με το περιοδικό «Νέα Συντέλεια» ως μεταφραστής (κυρίως υπερρεαλιστικών κειμένων) και κειμενογράφος. Είναι ιδρυτικό μέλος της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Αθηνών και του επίσημου οργάνου-περιοδικού της, «Κλήδονας». Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές «Το μπαούλο με τις μπίλιες» (εκδ. Φαρφουλάς, 2007), «Η νύχτα των αποκρίσεων» (εκδ. Φαρφουλάς, 2009), «Το άλας των ηφαιστείων» (εκδ. Φαρφουλάς, 2010), την αστυνομική νουάρ υπερρεαλιστική «Τριλογία της Νεραϊδονονάς» («Οι αναπόφευκτοι», «Το διπλό δωμάτιο», «Η νεραϊδονονά», εκδ. Φαρφουλάς, 2012, 2013, 2015) και έχει μεταφράσει ποίηση του Benjamin Peret («Απαγορεύεται η αφισοκόλληση», εκδ. Ύψιλον), Edward Lear («Τα γραπτά της Α-νοησίας», εκδ. Φαρφουλάς, 2007), την ανθολογία «Surrealism in Greece» (εκδ. University of Texas Press, 2008) και πολλά άλλα βιβλία και μικρότερα κείμενα.

«Steamrollers»

My heart is an object made of solid rubber. It contains two painful worthless glass nails. I pick up this object and, as it resists me with both hands and feet, I just about manage to hide it inside the drawer, where I keep, secretly, words and stories from the village of bicycles. I am not afraid of the phallus-wearing maiden nor of the man with fur eyes walking up and down the dark staircase. Ever since my childhood I have known the mirror of flowers. I sing the glories of steamrollers, I say the chaste psalms of bottles, while the paper owl recites straight into my ear—with her funnel—the word “s t r a n g e r.”

Νίκος Εγγονόπουλος, «Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν-Do Not Distract the Driver», 1938, ποίημα: «Οδοστρωτήρες», μετάφραση στην αγγλική γλώσσα, Νίκος Σταμπάκης.

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 31 Ιουλίου 2016, σελ. 4.