Πολιτισμικοί Μετεωρίτες 21

Ο Federico del Sagrado Corazón de Jesús García Lorca (1898-1936) με τη μάνα του, Vicenta Lorca Romero (1870-1959), στη θερινή οικογενειακή οικία, στην Huerta de San Vicente, στη Γρανάδα, το καλοκαίρι της δολοφονίας του Ποιητή, φωτογραφία Eduardo Modesto Blanco Amor (1897-1979)

Federico García Lorca

«Όλοι αυτοί οι κάμποι σε λίγο θα γεμίσουν νεκρούς»

[Πολιτισμικοί Μετεωρίτες-Κωνσταντίνος Α. ει. Παπαθανασίου]

Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται, φέτος το καλοκαίρι, τόσο από το «αίσχος» της δολοφονίας του τεράστιου Ανδαλουσιανού Ποιητή όσο κι από την αρχή του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου

Κάποιες φορές στομώνει η γραφίδα, κάποιες φορές μπερδεύεται στη γλώσσα η οργή κι ο θρήνος, κάποιες φορές το αίμα σκοτωμένων ποιητών όπως η λάβα ενός ενεργού ηφαιστείου… επιστρέφει και πολεμά αντρίκια με το ΔΙΚΑΙΟ. Όταν ο γράφων βρέθηκε στην Κόρδοβα της Ανδαλουσίας στην Ισπανία, προσωπικά κι επίσημα καλεσμένος σε Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης -χωρίς το θυρεό της Ανεξάρτητης (;) Κυπριακής Ληστοκρατίας στο πορτοφόλι του-, τον Οκτώβριο του 2015, αντίκρισε την ντροπή ολόκληρου του Ισπανικού Έθνους, που ειρήσθω εν παρόδω δεν καταδέχεται να μιλήσει τη βάρβαρη αγγλική γλώσσα, για το ΟΝΕΙΔΟΣ της δολοφονίας του μεγαλύτερου Ποιητή του και ενός εκ των κορυφαίων του κόσμου ολάκερου.

   Χρέος, λοιπόν, η αναφορά στον Ποιητή απ’ το Φουέντε Βακέρος της Γρανάδας, με τον οποίο οι «Πολιτισμικοί Μετεωρίτες» θα πλεύσουν και τις τέσσερις Κυριακές του Αυγούστου. Ας ακούσουμε τον Ίαν Γκίμπσον, αρχικά (βλέπε «Πηγές»): «Εάν αληθεύει ότι οι ποιητές είναι οι τελευταίοι ανιμιστές στη βιομηχανική κοινωνία μας, τότε ο Λόρκα σίγουρα είναι από τους μεγαλύτερους. Διαβάζοντάς τον, βλέποντας τα έργα του, μπαίνουμε σε έναν προλογικό κόσμο, όπου το φεγγάρι έχει την πρωτοκαθεδρία και ο άνθρωπος είναι απλώς ένα επί πλέον νήμα στο περίπλοκο υφαντό της ζωής. Του ίδιου του άρεσε η λέξη ‘γήινος’ και είχε πλήρη επίγνωση ότι το όραμά του ήταν πρωτόγονο, μυθικό με βαθιές ρίζες στους αρχαίους πολιτισμούς και στις θρησκείες της Μεσογείου.».     

«Άτιτλο έργο»

Ένα απόσπασμα από την πρώτη πράξη ενός επαναστατικού, άτιτλου και ατελείωτου δράματος, που ο Λόρκα δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει:

   «Όταν σφυράει ο αέρας, για να μην καταλάβετε τι λέει, παίζετε πιανόλα, για να μη δείτε τον τεράστιο χείμαρρο από δάκρυα που μας κυκλώνει, κλείνετε με σκούρα τα παράθυρα· για να μπορείτε να κοιμηθείτε ήσυχα και να σωπάσετε τον επίμονο γρύλλο της συνείδησής σας, εφευρίσκετε τα ιδρύματα φιλανθρωπίας.».

Το χρονικό της δολοφονίας

16 Ιουλίου του 1936, εκδηλώνεται το φασιστικό πραξικόπημα του στρατηγού Φράνκο, ενώ ο Ποιητής βρίσκεται στη Μαδρίτη. Παρά τις συμβουλές των φίλων του να μείνει στην πρωτεύουσα, φεύγει την ίδια νύχτα για τη Γρανάδα. Το δράμα μπαίνει στην τελευταία πράξη του.

   Η Γρανάδα από τις εκλογές του Φεβρουαρίου είναι θέατρο ταραχών, προκλήσεων και απεργιών. Το Λαϊκό Μέτωπο έχει πετύχει συντριπτική νίκη, αλλά εξαιτίας αυτού του γεγονότος η μεσαία τάξη της Γρανάδας έχει στραφεί και συσπειρωθεί γύρω από τη δεξιά. Ο στρατηγός Φράνκο προσχωρεί στο αντιδημοκρατικό κίνημα. Οι δημοκρατικοί προσπαθούν να μην οπλίσουν την αριστερά και τους αναρχικούς και να έρθουν σε συμβιβασμό με τους στασιαστές. Οι σοσιαλιστές αρνούνται να συνεργαστούν με τους ηγέτες του Λαϊκού Μετώπου, ενώ μόνο οι αναρχικοί στο βορρά της χώρας αντιστέκονται κι επικρατούν… στο «Σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» (βλέπε Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ). 

   Το απόγευμα της 20ής Ιουλίου εκδηλώνεται ανταρσία στη φρουρά. Ο δήμαρχος της Γρανάδας, νεαρός σοσιαλιστής και σύζυγος της αδελφής του Λόρκα, Κόντσα, ο Μανουέλ Φερντάντεθ Μοντεσίνος συλλαμβάνεται. Στις 23 Ιουλίου η Γρανάδα βρίσκεται στα χέρια των φασιστών. Ο Ποιητής, που μένει με τους γονείς του, βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι δύο αδελφοί του και οι φίλοι του Λουίς Ροσάλες, Χοσέ και Αντόνιο που όπως κι εκείνος πρόσφατα έχουν επιστρέψει στη Γρανάδα, αποτελούν γι’ αυτόν σανίδα σωτηρίας. Τους τηλεφωνεί αμέσως. Τα αδέλφια συσκέπτονται με τον Ποιητή και του προτείνουν να τον φυγαδεύσουν στο χώρο των δημοκρατικών ή να κρυφτεί στο σπίτι του ντε Φάλια. Ο Ποιητής αρνείται, έτσι αποφασίζουν να κρυφτεί στο πατρικό σπίτι του Ροσάλες. Εκεί ο Ποιητής, διαβάζει καθημερινά την εφημερίδα «Ideal» που του έφερναν κι ακούει το σταθμό των δημοκρατικών. Ενημερώνεται για τις μαζικές καθημερινές εκτελέσεις κι ανησυχεί για την τύχη του αιχμάλωτου γαμπρού του, Μοντεσίνος.

   Στις 16 Αυγούστου ο Μοντεσίνος εκτελείται στο νεκροταφείο μαζί με άλλους 29 φυλακισμένους. Ο κίνδυνος για τον Ποιητή, προσωπικό φίλο του Φερνάντο ντε λος Ρίος και «μαύρο πρόβατο» για τη δεξιά είναι άμεσος. Μια ένοπλη ομάδα φασιστών κάνει έρευνα στο πατρικό του, όπου η αδελφή του Κόντσα έντρομη για τη ζωή του πατέρα τους αποκαλύπτει που κρύβεται ο Ποιητής. Ο άνθρωπος που ηγείτο της επιχείρησης σύλληψης ήταν ο πρώην βουλευτής Ραμόν Ρουίθ Αλόνσο, γνωστός για τις αντιμαρξιστικές του ιδέες, που απεχθανόταν τον Φερνάντο ντε λος Ρίος και για τον Ποιητή ένιωθε περιφρόνηση, ανάμεικτη με ζήλια. Παρά τις αντιδράσεις και τις συντονισμένες προσπάθειες των φίλων του και την απ’ ευθείας αντιπαράθεση του Λουίς Ροσάλες με τους φασίστες, ο Ποιητής συλλαμβάνεται και φυλακίζεται. Στο κρατητήριο αναγράφεται ότι ο «κόκκινος ποιητής» Λόρκα κατείχε παράνομο ραδιοπομπό με τον οποίο ερχόταν σε επαφή με τους Σοβιετικούς, ήταν ομοφυλόφιλος και είχε διατελέσει γραμματέας του Φερνάντο ντε λος Ρίος. Όταν ο Χοσέ Ροσάλες απέσπασε μια εντολή για την απελευθέρωση του Ποιητή, και έσπευσε στον τόπο κράτησής του, του είπαν ότι τον είχαν πάρει ήδη από εκεί.

   Ο Ποιητής έφυγε από το κυβερνείο αλυσοδεμένος μαζί με τον δάσκαλο Ντιόσκορο Γκαλίντο Γκονθάλεθ που ήταν ένθερμος δημοκρατικός. Μεταφέρθηκαν στη βίλα Κόντσα, βορειοανατολικά της Γρανάδας. Μαζί με τρεις άλλους καταδικασμένους σε θάνατο οδηγήθηκε πριν την ανατολή του ήλιου στο δρόμο προς το χωριό Αλφάκαρ. Το φορτηγό που τους μετέφερε σταμάτησε σε μια πηγή, γνωστή ως Φουέντε Γκράντε (Μεγάλη Πηγή), που οι Άραβες λόγω των φυσαλίδων που ανεβαίνουν διαρκώς στην επιφάνεια της λίμνης την ονομάζουν Αϊναδαμάρ (Πηγή των Δακρύων). Οι δολοφόνοι φασίστες, στις 19 Αυγούστου του 1936, εκτελούν τον Ποιητή μαζί και τους υπόλοιπους.

   Σύμφωνα με μαρτυρία, ο νεκροθάφτης πρόσεξε πως ένα από τα θύματα είχε ξύλινο πόδι και το άλλο φορούσε χαλαρή τη γραβάτα, όπως συνηθίζουν οι καλλιτέχνες. Αργότερα έμαθε πως ο ένας ήταν ο δάσκαλος και ο άλλος ο Ποιητής. Ο ομαδικός τάφος δεν βρέθηκε ποτέ, ούτε και τα οστά του Ποιητή.

      

Πηγές

1. Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, «Το κοινό», δράμα σε έξι σκηνές & «Κωμωδία χωρίς τίτλο», μονόπρακτο, μτφρ. Κοσμάς Ξενάκης με κείμενο, αντί προλόγου, του Rafael Martinez Nadal, «Η τελευταία μέρα του Λόρκα στη Μαδρίτη», μτφρ. Τάκη Δραγώνα, εκδ. Άγρα, Αθήνα, 1981, πρώτη ανατύπωση σε 300 αντίτυπα, Αθήνα, 2015

2. Λένα Κωνσταντέλλου, «Τέσσερις όψεις του μοντερνισμού», Έλιοτ-Μπόρχες-Κάφκα-Λόρκα, εκδ. Φαρφουλάς, Αθήνα, 2009

3. Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, «Άτιτλο έργο», μτφρ. Δημήτρης Καλοκύρης, εκδ. ύψιλον/βιβλία, Αθήνα, 1990

4. Ίαν Γκίμπσον, «Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα», μτφρ. Σπύρος Τσούγκος, εκδ. Μικρή Άρκτος, Αθήνα, 1999

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 7 Αυγούστου 2016, σελ. 6.

 Ο Ποιητής ... Παιδί