Περιθωριακά 21

Ο Buenaventura Durruti (1896-1936) με αγωνιστές της Ταξιαρχίας του

Buenaventura Durruti: «El Amigo del Pueblo»

[Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

Ισπανός αναρχικός, γεννήθηκε στην επαρχία Λεόν, στις 14 Ιουλίου 1896, και πέθανε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες στο μέτωπο της Μαδρίτης, στις 20 Νοεμβρίου 1936, στις αρχές του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου

Γεννήθηκε σε μια φτωχή οικογένεια με εφτά παιδιά στη βόρεια Ισπανία. Το 1910 εγκαταλείπει το σχολείο για να γίνει βοηθός μηχανικού σε συνεργείο αυτοκινήτων. Η πρώτη του πολιτική πράξη είναι να προσχωρήσει στην UGT (Γενική Ένωση Εργαζομένων), το συνδικάτο που ελέγχεται από το Ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα. Εφτά χρόνια αργότερα, ο Ντουρούτι βρέθηκε να δουλεύει στους σιδηροδρόμους.

   Η Ισπανία, που δεν είχε εμπλακεί στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σπαράσσεται από έντονες κοινωνικές εντάσεις. Από τη μια πλευρά το μοναρχικό κράτος και η επιθετικότητα της εργοδοσίας και από την άλλη, δύο μεγάλα συνδικάτα, η σοσιαλιστική και ρεφορμιστική UGT και η CNT, η Εθνική Συνομοσπονδία της Αναρχοσυνδικαλιστικής Επαναστατικής Εργασίας, που διεκδικούν την ηγεμονία στην εργατική τάξη.

   Τον Αύγουστο του 1917, στη διάρκεια της μεγάλης απεργίας του καλοκαιριού, ο Ντουρούτι, μέλος της UGT, οργανώνει σειρά δολιοφθορών. Το συνδικάτο τον αποκηρύττει και τον διαγράφει. Τον καταζητεί η Αστυνομία. Αρνούμενος να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία, εγκαταλείπει την Ισπανία και καταφεύγει στη Γαλλία. Εκεί ο νεαρός άνδρας με το ανάστημα και το βλέμμα Ινδιάνου θα γνωρίσει και ασπαστεί τις αναρχικές ιδέες.

   Το 1919, όταν ο Ντουρούτι επιστρέφει στη χώρα του, η CNT, παρά την άγρια καταστολή, έχει εξαπλωθεί παντού στη χώρα. Λιποτάκτης, όμως, αναγκάζεται να αναχωρήσει ξανά για τη Γαλλία. Από τις πρώτες αναρχικές κριτικές κατά του μπολσεβικισμού, κυρίως του Ερίκο Μαλατέστα που καταγγέλλει την υποτιθέμενη δικτατορία του προλεταριάτου ως την απόλυτη εξουσία μιας νέας κυρίαρχης τάξης του κομμουνιστικού κόμματος, ο Ντουρούτι κρατά ότι αξίζει περισσότερο να δρούμε παρά να προσπαθούμε να επιβάλουμε μια πρωτοπορία.

Οι «Justicieros» & οι «Los Solidarios»

Όταν, ο Ντουρούτι, επέστρεψε στην Ισπανία, οι μάχες μαίνονταν ανάμεσα στα συνδικάτα από τη μια πλευρά, και το κράτος και την αστική τάξη από την άλλη. Οι «πιστολέρος» σκοτώνουν εργατικούς ηγέτες. Ο Ντουρούτι και μερικοί σύντροφοί του δημιουργούν την ομάδα των «Justicieros» που με το όπλο στο χέρι θα αντιπαρατεθούν στους δολοφόνους της εργοδοσίας στη Βαρκελώνη, στη Σαραγόσα, ακόμη και στη Μαδρίτη όπου ένας κομάντο εκτελεί τον αρχηγό της κυβέρνησης, τον Ντάτο, που είχε ασκήσει μια άγρια πολιτική καταστολής.

   Το 1923, στο μπαρ Chino της Βαρκελώνης, ο Σαλβαδόρ Σεγκί, ένας μετριοπαθής και πολύ δημοφιλής ηγέτης της CNT, δολοφονείται. Από την πλευρά τους οι «Justicieros» προετοιμάζουν τη δολοφονία του βασιλιά Αλφόνσου ΙΓ΄ και εκτελούν τον καρδινάλιο Σολδεβίγια, που ήταν στενά συνδεδεμένος με την ολιγαρχία. Η κατάσταση είναι τεταμένη. Ο στρατηγός Πρίμο δε Ριβέρα καταλαμβάνει την εξουσία με πραξικόπημα. Ο Ντουρούτι επικηρύσσεται. Επιστρέφοντας στο Παρίσι επωφελείται για να ετοιμάσει ένα αντάρτικο στη βόρεια Ισπανία, όμως αποτυγχάνει.

   Ύστερα, με τον φίλο του Φρανθίσκο Ασκάσο, αναχωρεί για την Λατινική Αμερική. Στην Κούβα, σκοτώνει έναν κτηματία που φέρεται άσχημα στους εργάτες των φυτειών ζαχαροκάλαμου. Στο Μεξικό, δέχεται την ενίσχυση δυο άλλων «Justicieros» και όλοι μαζί σχηματίζουν την ομάδα των «Περιπλανώμενων». Στο Μεξικό, στην Αργεντινή και στην Ουρουγουάη, η ομάδα επιτίθεται στην εργοδοσία και στην αστυνομία για να τους τιμωρήσει και διαπράττει ληστείες τραπεζών για να βοηθήσει οικονομικά τις νοτιοαμερικανικές αναρχικές ομάδες.

   Το 1926, ο Ντουρούτι και οι σύντροφοί του επιστρέφουν στη Γηραιά Ήπειρο με ψευδώνυμα. Συλλαμβάνονται στο Παρίσι και απειλούνται με απέλαση στην Ισπανία όπου διατρέχουν τον κίνδυνο να καταδικαστούν σε θάνατο με απαγχονισμό. Όμως χάρη σε μια εκστρατεία που είχαν ξεκινήσει οι Γάλλοι αναρχικοί, κυρίως ο Σεμπαστιάν Φορ και ο Λουί Λεκουάν, αποκτούν ξανά την ελευθερία τους. Εκείνη την εποχή ο Ντουρούτι, του οποίου η ομάδα ονομάζεται τώρα «Los Solidarios», συζεί με τη Γαλλίδα Εμιλιέν Μορέν, με την οποία θα αποκτήσει ένα κοριτσάκι. Συναντά επίσης τον Νέστορα Μαχνό, τον αρχηγό της «άγνωστης επανάστασης», της εξέγερσης των Ουκρανών αναρχικών, την οποία συνέτριψαν οι Μπολσεβίκοι υπό την καθοδήγηση του Λέοντα Τρότσκι. Στο Βέλγιο, γνωρίζει τον Καμίλο Μπερνέρι, έναν Ιταλό θεωρητικό αναρχικό, που θα δολοφονηθεί τον Μάιο του 1937 στη Βαρκελώνη, επιβεβαιωμένα από τους σταλινικούς.

Η επιστροφή στην Ισπανία

Το 1931 η πραξικοπηματική κυβέρνηση του στρατηγού Πρίμο δε Ριβέρα πέφτει. Τον Απρίλιο, της ίδιας χρονιάς, ανατρέπεται και η μοναρχία και κηρύσσεται η Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία. Αυτές οι αλλαγές συντελούνται σε μια χώρα που παραμένει καθυστερημένη, που είναι διχασμένη ανάμεσα στις συντηρητικές αντιδραστικές δυνάμεις (οι μεγάλοι ιδιοκτήτες, η εργοδοσία και ο κλήρος), που έχουν την υποστήριξη του στρατού, και μια ισχυρή Αριστερά (αγρότες και εργάτες που δουλεύουν στις βιομηχανίες, υπάλληλοι μέλη της UGT και της CNT που απαριθμούν η καθεμιά τους πάνω από 100.000 μέλη).

   Στις 15 Απριλίου 1931 ο Ντουρούτι βρίσκεται στη Βαρκελώνη. Τον Ιανουάριο του 1932, οι μεταλλωρύχοι του Llobregat στην Καταλονία ξεσηκώνονται υπέρ του αναρχοκομμουνισμού. Ο Ντουρούτι και σύντροφοί του, οι αδελφοί Ασκάσο, συμμετέχουν σ’ αυτή την εξέγερση. Συλλαμβάνονται και οδηγούνται στα κάτεργα της Γουινέας. Όταν επιστρέφουν, ιδρύουν μια νέα αναρχική ομάδα, τη «Nosotros», που θέλει να απαντά στη βία των δημοκρατικών κυβερνήσεων με την επαναστατική βία και να ενθαρρύνει τις πρωτοβουλίες της βάσης.

   Εφαρμόζουν ένα νέο επαναστατικό σχέδιο. Τον Ιανουάριο του 1933 επιτίθενται στην κεντρική διεύθυνση της αστυνομίας της Βαρκελώνης. Η αποτυχία είναι πλήρης. Ο Ντουρούτι συλλαμβάνεται και οι συνθήκες κράτησής του είναι ιδιαίτερα αυστηρές. Ο συγγραφέας Πίο Μπαρόχα, που τον επισκέπτεται στο κελί του, τον περιγράφει σαν μισθοφόρο αξιωματικό του Μεσαίωνα, ανήσυχο και γενναίο, έξυπνο και γενναιόδωρο. Και συμπεραίνει: «Είναι ένας από εκείνους τους ανθρώπους που η ζωή τους θυμίζει μυθιστόρημα».

   Αυτό το μυθιστόρημα δεν έχει τελειώσει ακόμη. Το 1934, μόλις αφήνεται ελεύθερος, ο Ντουρούτι καταστρώνει ένα καινούργιο σχέδιο εξέγερσης. Όμως, αυτή τη φορά, δεν είναι μόνος. Η CNT, η UGT ακόμη και οι σοσιαλιστές υιοθέτησαν μια επαναστατική λογική κατά της κυβέρνησης της Δεξιάς. Τον Οκτώβριο του 1934, γίνονται στάσεις στη Βαρκελώνη, στην Καταλονία και στην Αστούριας. Έχοντας καλές προθέσεις, οι σοσιαλιστές ρίχνουν το γάντι. Η εξέγερση καταστέλλεται παντού. Μόνο το κίνημα στην περιοχή Αστούριας επιμένει και θα πνιγεί στο αίμα από τον στρατηγό Φράνκο. Όσο για τον Ντουρούτι, για μία ακόμη φορά βρίσκεται πίσω από τα κάγκελα.

   Αφού αφέθηκε ελεύθερος μετά από μερικούς μήνες, φυλακίστηκε και πάλι για εξύβριση της κυβέρνησης. Είμαστε στις αρχές του 1936. Τον Φεβρουάριο, το Λαϊκό Μέτωπο, που δημιουργήθηκε μετά από μια εκλογική συμφωνία μεταξύ σοσιαλιστών, δημοκρατικών της μετριοπαθούς αριστεράς, φεντεραλιστών, συνδικαλιστών, σταλινικών κομμουνιστών (του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ΙΚΚ) και αντισταλινικών του POUM (Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης), κερδίζει τις εκλογές. Η CNT υποστήριξε κριτικά αυτή τη σύμπραξη. Μετά από τη νίκη της Αριστεράς, οι πολιτικοί κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι. Την περίοδο αυτή η CNT έχει 1.500.000 εγγεγραμμένα μέλη.

Η αρχή του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου 

Στις 17 Ιουλίου 1936 στο Μαρόκο, ο στρατός του στρατηγού Φράνκο ακολουθούμενος στις 18 του μήνα από ένα μεγάλο τμήμα του στρατού στην ίδια την Ισπανία, κάνει πραξικόπημα κατά της κυβέρνησης της Αριστεράς. Στις 19 και 20 Ιουλίου, μπροστά στην αδράνεια της Δημοκρατικής Κυβέρνησης η απάντηση έρχεται από τους δρόμους. Πρωτοστατούν οι εργάτες που είναι οργανωμένοι στη CNT. Στη Βαρκελώνη οι Γκαρθία Όλιβερ, Ασκάσο και Ντουρούτι βρίσκονται επικεφαλής των οπλισμένων ομάδων που ανθίστανται με επιτυχία στους στρατιωτικούς, τους εξουδετερώνουν και καταλαμβάνουν την πόλη. Ο Ασκάσο σκοτώνεται στη μάχη. Η πρωτεύουσα της Καταλονίας γίνεται το κέντρο μιας αναρχικής επανάστασης. Οργανώνεται παντού η αυτοδιαχείριση.

   Για τη CNT η επιλογή είναι δύσκολη: ή να συνεργαστούν με τις δυνάμεις της Αριστεράς και να συμβιβαστούν, ακόμη και με τους κομμουνιστές του ΙΚΚ που είναι ριζικά αντίθετοι στην επανάσταση, η να ριψοκινδυνεύσουν μόνοι αυτή την επανάσταση. Εγκλωβισμένη στις εσωτερικές της αντιφάσεις η διεύθυνση της αναρχοσυνδικαλιστικής ομοσπονδίας στοιχηματίζει υπέρ της ενότητας. Ο Γκαρθία Όλιβερ γίνεται αρχηγός της Κεντρικής Επιτροπής των πολιτοφυλάκων της Βαρκελώνης. Ο Ντουρούτι είναι επικεφαλής των μονάδων των πολιτοφυλάκων που βαδίζουν προς τη Σαραγόσα.

   Ακολουθώντας τα βήματα αυτών των μονάδων της CNT και της FAI (Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία) που προελαύνουν στην Καταλονία και ύστερα στην Αραγονία, αναπτύσσεται η κολεκτιβοποίηση, τόσο στα χωριά όσο και στα εργοστάσια. Οι διαδικασίες αυτές είναι σε βάρος των σοσιαλιστών και κυρίως των κομμουνιστών που φθείρονται καθώς ένα αναρχικό κίνημα δείχνει ότι ο σταλινισμός δεν είναι κάτι το μοιραίο.

   Οι πόλεις Ουέσκα και Σαραγόσα πέφτουν στα χέρια του Ντουρούτι όταν έρχεται η ακατανόητη διαταγή να ριχτούν όλες οι δυνάμεις στην απελευθέρωση της Μαγιόρκα. Κάτι που δεν θα γίνει ποτέ, η Μαγιόρκα παραμένει στους φασίστες φαλαγγίτες του Φράνκο.

   Οι αναρχικοί, δέσμιοι των συμμαχιών τους, κάνουν μεγάλους συμβιβασμούς. Στις 4 Νοεμβρίου, τέσσερα μέλη της CNT, μεταξύ των οποίων ο Γκαρθία Όλιβερ, ο παλιός σύντροφος του Ντουρούτι, μπαίνουν στη Δημοκρατική Κυβέρνηση. Σκέφτονται ότι με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουν να μοιράσουν όπλα στις πολιτοφυλακές τους και προπαντός θα εμποδίσουν την κυβέρνηση να αμφισβητήσει ξανά τις επαναστατικές ιδέες. Από την πλευρά τους, οι σοσιαλιστές και οι κομμουνιστές σκέφτονται ότι μπορούν να τους ελέγξουν με το να τους τοποθετήσουν σε υπουργεία.

Το τέλος

Η Μαδρίτη κινδυνεύει. Στις 15 Νοεμβρίου του 1936, ο Ντουρούτι σπεύδει με 1800 άνδρες στην πολιορκημένη πρωτεύουσα. Προς στιγμή σκέφτεται να επιτεθεί στην Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας για να χρηματοδοτήσει την αναρχική επανάσταση (μερικές μέρες αργότερα οι Σοβιετικοί θα αρπάξουν τα αποθέματα χρυσού της Δημοκρατίας), όμως κάνει πίσω και τρέχει να υπερασπιστεί την πανεπιστημιούπολη. Μετά από δυο μέρες μαχών, η μονάδα του έχασε 1000 άνδρες.

   Στις 19 Νοεμβρίου, στο βόρειο τμήμα της πόλης, ο Ντουρούτι δέχεται μια σφαίρα στο στήθος κάτω από συνθήκες που παραμένουν σκοτεινές. Είπαν ότι ήταν ένας φασίστας ελεύθερος σκοπευτής, μια κομμουνιστική απόπειρα ή ένα ατύχημα. Την επομένη ημέρα, στις 20 Νοεμβρίου, πεθαίνει. Κηδεύεται στις 22 Νοεμβρίου και μαζί με αυτόν θάβονται όλες οι επαναστατικές ελπίδες στην Ισπανία.

   Από εδώ και πέρα στη χώρα, ο Εμφύλιος Πόλεμος διεξάγεται ανάμεσα σε μία κυβέρνηση που ελέγχεται, φευ, από τους Σοβιετικούς (που σταματούν να ενισχύουν τις δημοκρατικές δυνάμεις, περί το 1938, μια και η σοβιετική διπλωματία οδηγείτο στο «όνειδος» που επετεύχθη τον Αύγουστο του 1939, γνωστό ως «Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο μη Επίθεσης ή Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ») και σ’ ένα στρατό που κατευθύνεται από την άκρα Δεξιά (συνεπικουρούμενος στην πορεία από τους Ιταλούς φασίστες του Μουσολίνι και τους Ναζιστές Γερμανούς του Χίτλερ). Ο θάνατος του Ντουρούτι σηματοδοτεί, κατά ένα μέρος, το τέλος της ισπανικής αναρχικής περιπέτειας, και κατά ένα άλλο μέρος, προεικάζει την έκβαση του Εμφυλίου Πολέμου (που λήγει την 1^η Απριλίου του 1939) με την επικράτηση των φαλαγγιτών φασιστών του στρατηγού Φράνκο, και την απαρχή μίας μακράς και αδυσώπητης δικτατορίας.

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 7 Αυγούστου 2016, σελίδες 4-5.