Περιθωριακά 27

Η ποιήτρια Αλεχάντρα Πισαρνίκ (1936-1972)

Alejandra Pizarnik

«Δέντρο της Αρτέμιδος»

[Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

«Εδώ ζούμε με το ένα χέρι στο λαιμό. Ότι τίποτα δεν είναι δυνατό ήδη το γνώριζαν εκείνοι που ανακάλυψαν βροχές και έπλεξαν λέξεις με την οδύνη της απουσίας. Γι’ αυτό στις προσευχές τους υπήρχε ένας ήχος χεριών ερωτευμένων με την ομίχλη.»

Τη μεγάλη αυτήν Ποιήτρια της Αργεντινής, μου την έδειξαν οι μεταφράσεις των κυρίων Βασίλη Λαλιώτη και Στάθη Ιντζέ. Όποιοι στίχοι εγκιβωτιστούν στο κείμενο τούτο, είναι από τις μεταφράσεις του δεύτερου.

    Έντονη η παρουσία της στο διαδίκτυο και στην ελληνική γλώσσα, μεταφρασμένη, εκτός από τους προαναφερθέντες ποιητές-μεταφραστές, κι από άλλους/άλλες Έλληνες/Ελληνίδες… τουλάχιστον με το δεξί χέρι ακουμπισμένο στην καρδιά. Ο γράφων, ντρέπεται, και δεν τον κρύβει, που την ανακάλυψε σχετικά πρόσφατα. Ας είναι, πριν περάσω στα ελάχιστα που έχω να πληκτρολογήσω/αντιγράψω/γράψω, θέλω να ευχαριστήσω δημόσια τον κύριο Στάθη Ιντζέ (μεταφραστή και συνεκδότη των εκδόσεων «θράκα», μαζί με τον κύριο Θάνο Γώγο), που είχε την καλοσύνη τον Απρίλιο του 2016 να μου ταχυδρομήσει τη δεύτερη έκδοση των μεταφράσεών του σε ποιήματα της Πισαρνίκ (εκδόσεις «θράκα», Λάρισα, Μάρτιος 2016).

   Ο κύριος Ιντζές μεταφράζει, στον πολύτιμο αυτόν τόμο, των μόλις 78 σελίδων και σε μικρό σχήμα, τα ποιήματα, «Μόνο μια αγάπη» και «Μακρινή απόσταση» από την ενότητα, «Ένα σημάδι στη σκιά σου» και επιλογές από τις ποιητικές συλλογές, «Η πιο ξένη γη», (1955), «Η τελευταία αθωότητα», (1956), «Οι χαμένες περιπέτειες», (1958), «Το δέντρο της Αρτέμιδος», (1962) -απ’ όπου και οι στίχοι της πρόταξης-, «Τα έργα και οι νύχτες», (1965) όπως επίσης και ποιήματα που δεν περιλαμβάνονται σε βιβλία τής περιόδου, 1956-1960.

«Μια εγκατάλειψη σε εκκρεμότητα»

Η Αλεχάντρα Πισαρνίκ είναι μυθικό πρόσωπο της ισπανόφωνης ποίησης. Αυτόχειρας στα 36 της. Η ζωή της είναι δύσκολη, περιπετειώδης και συναρπαστική. Ζει στο Παρίσι, ασπάζεται τους υπερρεαλιστές, ακροβατεί πάντοτε ανάμεσα σε μια ορατή γραμμή ζωής και θανάτου. Το 1962, δημοσιεύει το ποιητικό βιβλίο «Árbol de Diana» («Δέντρο της Αρτέμιδος») το οποίο προλογίζει ο Οκτάβιο Παζ, τον καιρό που η ποιήτρια γνωρίζει τον Χούλιο Κορτάσαρ με τον οποίο θα παραμείνει φίλη έως τον θάνατό της.

   Το «Δέντρο της Αρτέμιδος» θεωρείται το καλύτερο βιβλίο της, στο οποίο καταθέτει τις εντονότερες ποιητικές της εικόνες. Ο Οκτάβιο Παζ στην παρουσίαση είναι σύντομος, όπως αρμόζει σε μια ποιητική συλλογή τριάντα οκτώ μικρών και άτιτλων ποιημάτων.

   Το έργο της Πισαρνίκ κινείται γύρω από δύο θέματα που αποτελούν πυλώνες των κειμένων της. Η πιθανότητα της παραφροσύνης και η ιδέα της αυτοκτονίας. Και τα δυο παίρνουνε σάρκα και οστά στο τέλος της ζωής της. Οι σύντομες περίοδοι κατά τις οποίες υπήρξε τρόφιμος ψυχιατρείου και κάποια σημεία της γραφής της, αποτελούν την απόδειξη, σύμφωνα με κάποιος μελετητές του έργου της. Για κάποιους άλλους, αυτό που ουσιαστικά πράττει η Πισαρνίκ είναι ότι δημιουργεί μια ποιητική εικόνα για την τρομερή πραγματικότητα του θανάτου, κάτι που της επιτρέπει να ξεφύγει από τη ζωή και δικαιώνει την πράξη τής εύρεσης ενός μέρους με τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία και αθανασία.

   Η Αλεχάντρα Πισαρνίκ ήταν κόρη μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη με εβραϊκή καταγωγή. Γεννήθηκε λίγο μετά την άφιξή τους στο Μπουένος Άιρες, στις 29 Απριλίου του 1936. Το πραγματικό της όνομα ήταν Φλόρα. Υπέγραψε το πρώτο της βιβλίο ως Φλόρα Αλεχάντρα Πισαρνίκ. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί συγγενείς της ήταν θύματα του ολοκαυτώματος, ενώ οι υπόλοιποι φυγαδεύτηκαν από την Ευρώπη. Ήταν κάτι που θα έπαιζε ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της ποιήτριας, ενώ ωρίμαζε.

   Σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες και ζωγραφική πλάι στον Χουάν Πλάνας. Έζησε στο Παρίσι μεταξύ 1960-1964 όπου εργάστηκε για το περιοδικό «Τετράδια». Μετέφρασε Αρτό, Μισό και Μπονφουά και δημοσίευσε ποιήματα και δοκίμια. Κατά την επιστροφή της στο Μπουένος Άιρες δημοσιεύει τέσσερις ποιητικές συλλογές.

   Το 1969 λαμβάνει την υποτροφία «Guggenheim» και το 1971 την υποτροφία «Fulbright». Μήπως, σύντομα, αντιλήφθηκε το… «δεσμευτικό» (sic)… ρόλο που διαδραματίζουν -όχι πάντα φωτεινό-, τα προαναφερθέντα ιδρύματα στο παγκόσμιο στερέωμα; Πάντως, στις 25 Σεπτεμβρίου του 1972, ενώ περνούσε ένα σαββατοκύριακο μακριά από την ψυχιατρική κλινική της οποίας ήταν τρόφιμος, η Πισαρνίκ έβαλε τέλος στη ζωή της με υπερβολική δόση Σεκονάλ.

   Κλείνω αυτήν τη σύντομη αναφορά στην κορυφαία ποιήτρια, Αλεχάντρα Πισαρνίκ, με το ποίημα, «Περιμένοντας το σκοτάδι», από τη συλλογή της, «Η τελευταία αθωότητα», στη μετάφραση, όπως αναφέρθηκε, του κυρίου Στάθη Ιντζέ.

«Περιμένοντας το σκοτάδι»

Εκείνη η στιγμή που δεν ξεχνιέται,

Τόσο κενή παρατημένη απ’ τις σκιές,

Τόσο κενή απαρνημένη απ’ τα ρολόγια,

Εκείνη η θλιβερή στιγμή που υιοθετήθηκε από τη στοργή μου,

Ξεγυμνωμένη ξεγυμνωμένη από αίματα φτερών,

Δίχως μάτια να θυμούνται τις αγωνίες του παρελθόντος,

Δίχως χείλη να συλλέγουν το χυμό των θηριωδιών

Χαμένων στο τραγούδι των παγωμένων καμπαναριών.

Φύλαξέ την τυφλή κόρη της ψυχής,

Ρίξε της τα σγουρά από τη φωτιά μαλλιά σου,

Αγκάλιασέ τη μικρό άγαλμα του τρόμου.

Φανέρωσέ τη στον κόσμο που σφαδάζεται στα πόδια σου,

Στα πόδια σου όπου πεθαίνουν τα χελιδόνια

Που τρέμουν απ’ το φόβο στη σκέψη του μέλλοντος.

Πες της ότι οι ψίθυροι της θάλασσας

Ραίνουν τις μοναδικές λέξεις

Για τις οποίες αξίζει να ζεις.

Αλλά εκείνη η ιδρωμένη απ’ το τίποτα στιγμή,

Ζαρωμένη στη σπηλιά του πεπρωμένου

Δίχως χέρια να πει ποτέ,

Δίχως χέρια να χαρίσει πεταλούδες

Στα νεκρά παιδιά.

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 2016, σ. 6.