Περιθωριακά 31

Arthur Cravan (1887-1918;)

Arthur Cravan

«Είμαι όλα τα πράγματα, όλοι οι άνθρωποι κι όλα τα ζώα!»

[Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

Ένας αερόλιθος, ένα άσβεστο αστέρι, ένας ανεμοστρόβιλος των αρχών του 20ού αιώνα. Θεωρήθηκε πρόδρομος του ντανταϊσμού και του υπερρεαλισμού, αν και η στάση κι η συμπεριφορά του ξεπερνάει ακόμη κι αυτή την ελευθεριακή δυναμική των προαναφερθέντων κινημάτων τα οποία «τρέφουν» μέχρι και στις ημέρες μας τις πολλαπλές όψεις της τέχνης.

Ο Arthur Cravan γεννήθηκε στις 22 Μαΐου του 1887 στη Λοζάνη και ονομαζόταν Fabian Avenarius Lloyd, δεύτερος γιος του Otho Holland Lloyd και της Clara Nelly. Η αδελφή του πατέρα του ήταν, την περίοδο που γεννήθηκε, γυναίκα του Oscar Wilde, κι απ’ εκεί έλκει και τη «συγγένεια» με τον περίφημο Ιρλανδό συγγραφέα, την οποία φρόντιζε να διαφημίζει σε κάθε παρουσία του, συστήνοντας συνεχώς τον εαυτό του ως ανιψιό του. Η παιδική κι εφηβική του ηλικία στην Ελβετία και την Αγγλία υπήρξε ατίθαση και παραβατική, συνοδευμένη με αποβολές απ’ τα σχολεία που φοίτησε εξαιτίας της κακής συμπεριφοράς του. Στα 17 του αλητεύει στις κακόφημες συνοικίες του Βερολίνου, αν κι αυτό δεν κρατά πολύ μια κι επιστρέφει στη Λοζάνη και στη συνέχεια στο Μπέρμιγχαμ όπου και μπαρκάρει το 1906 ως θερμαστής σε φορτηγό πλοίο με προορισμό την Αυστραλία. Φθάνοντας εκεί εγκαταλείπει το πλοίο, και μ’ έναν Γάλλο φίλο του θα δουλέψουν ως υλοτόμοι στη μακρινή αυτή ήπειρο. Το 1909 εγκαθίσταται στο Παρίσι, και υπογράφει ένα αθλητικό άρθρο στην εφημερίδα «L’ Echo des Sports», με το πραγματικό του όνομα, Fabian Lloyd.

Το περιοδικό «Maintenant», η πυγμαχία κι η εξαφάνιση

Μεταξύ 1912-1915, ο Cravan, εκδίδει το περιοδικό «Maintenant (Τώρα)», τυπωμένο σε χασαπόχαρτο και το πουλά αυτοπροσώπως, κουβαλώντας τα τεύχη σε καροτσάκι ωσάν πλανόδιος πωλητής οπωροκηπευτικών, διαλαλώντας εμπρηστικά την ύλη του. Το γράφει εξ ολοκλήρου ο ίδιος, χρησιμοποιώντας διάφορα ψευδώνυμα ανάμεσά τους και το Arthur Cravan, όπου και υιοθετεί μόνιμα για να επισημαίνει την ύπαρξή του και ως ανερχόμενος ερασιτέχνης πυγμάχος (αρχή μίας ακόμα νέας σταδιοδρομίας). Οι δημόσιες παρεμβάσεις του συγκρίνονται μ’ αυτές του Alfred Jarry (1873-1907). Μέσα από τις σελίδες τού περιοδικού του διασύρει κάθε τι «ιερό και όσιο». Ανατέμνει τους αστούς εις τα εξ ων συνετέθησαν. Καταφέρνει να πραγματοποιεί κατά γράμμα όλους τους αναρχικούς άθλους που υποσχόταν στα γραπτά του. Υποστήριζε πως είχε διαπράξει την τέλεια ληστεία σ’ ένα ελβετικό κοσμηματοπωλείο κι ενώ ο 1^ος Παγκόσμιος Πόλεμος μαινόταν, ταξίδεψε με πλαστά διαβατήρια από τη μία άκρη της Ευρώπης στην άλλη, όπως επίσης και στις Η.Π.Α., τον Καναδά και το Μεξικό. Στο τέταρτο τεύχος του περιοδικού του, το 1914, δημοσιεύει ένα άκρως προσβλητικό και σκανδαλώδες κείμενο «κριτικής τέχνης», που αφορούσε στην έκθεση των «Ανεξάρτητων» στο Παρίσι, προκαλώντας τη μήνι του Guillaume Apollinaire (1880-1918) που τον καλεί σε μονομαχία. Περνάει κάποιες ώρες στη φυλακή κι ύστερα, για λίγο, τα ίχνη του εξαφανίζονται για να τον συναντήσουμε και πάλι στις 16 Αυγούστου 1914, στην Αθήνα, όπου και αντιμετωπίζει τον ολυμπιονίκη πυγμάχο Γιώργο Καλαφάτη, διαφημίζοντας τον εαυτό του ως Καναδό πρωταθλητή! Προκάλεσε επίσης και τον παγκόσμιο πρωταθλητή βαρέων βαρών Jack Johnson, σε αγώνα στη Βαρκελώνη στις 23 Απριλίου 1916, απ’ όπου βγήκε νοκ-άουτ στον πρώτο γύρο. Το 1917 βρίσκεται στη Νέα Υόρκη και γνωρίζεται με τους Marcel Duchamp και Francis Picabia. Τον καλούν να δώσει μία διάλεξη στο Grand Central Palace, όπου εμφανίζεται μεθυσμένος, αρχίζει να παραπαίει και να γδύνεται με αποτέλεσμα να φυλακιστεί για το σκάνδαλο που προκάλεσε. Γνωρίζει την ποιήτρια Mina Loy και παντρεύονται το 1918 στο Μεξικό. Την ίδια χρονιά, ταξιδεύουν στη Βραζιλία και το Περού κι επιστρέφουν πάλι στο Μεξικό μόνιμα. Ζουν σε άθλιες συνθήκες κι αποφασίζουν να χωρίσουν προσωρινά, με τη γυναίκα του να κατευθύνεται στο Μπουένος Άιρες αναμένοντας την άφιξή του. Ο Arthur Cravan εγκαταλείπει την ακτή του Μεξικού μ’ ένα μικρό ιστιοφόρο, προσπαθώντας να διασχίσει την Καραϊβική Θάλασσα κι εξαφανίζεται οριστικά. Η Mina Loy φεύγει για την Αγγλία, και τον Απρίλιο του 1918 γεννιέται η κόρη τους, Fabienne.

Ποιος ήταν τελικά;         

Οι Γάλλοι ντανταϊστές θα αναγνωρίσουν τον Cravan ως άμεσο πρόδρομό τους, ενώ ο André Breton θα τον μνημονεύει πάντα και θα τον συμπεριλάβει στο περίφημο βιβλίο του «Ανθολογία του μαύρου χιούμορ». Ακόμα κι έτσι να είναι, σίγουρα ο ποιητής, κριτικός, πυγμάχος και πολλά άλλα απίθανα που διατεινόταν πως ήταν, ο Cravan δεν είναι δυνατό να πιστωθεί σε οποιοδήποτε συλλογικό ρεύμα. Η θέση του ήταν πως η τέχνη ήταν άχρηστη και νεκρή, η αυτοέκφραση μιας παρακμασμένης κοινωνίας, και πως τη θέση της πρέπει να πάρει η προσωπική δράση. Η ίδια η ζωή σαν μια καλλιτεχνική περιπέτεια. Φυσικά, αυτό, δεν είναι κάποια καινούργια ιδέα. Όμως η αναρχική σταδιοδρομία του Cravan είχε κάνει πολλούς να τον λατρεύουν σαν ήρωα και οδήγησε μια ορισμένη πνευματική ελίτ στο να τον θεωρήσει πρότυπό της. Καθώς έζησε ακολουθώντας απόλυτα τη φύση του, χωρίς κανέναν απολύτως περιορισμό, έγινε ένας μηδενιστής ήρωας σε μια εποχή που ο μηδενισμός κάθε άλλο παρά την άφηνε αδιάφορη.    

«Η τέχνη υπάρχει μονάχα μέσα από την κλεψιά, την απάτη και τη μηχανορραφία, εκεί όπου η ζέση και το πάθος γίνονται αντικείμενα υπολογισμού, η τρυφερότητα αντικαθίσταται από το συντακτικό και η καρδιά από τον ορθολογισμό, όπου μήτε ένας ευγενής καλλιτέχνης δεν μπορεί να ανασάνει, ενώ εκατό άνθρωποι βγάζουν το ψωμί τους εμπορευόμενοι καινοτομίες»

Απόσπασμα επιστολής του Cravan, Ιανουάριος 1916

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 5 Απριλίου 2015, σ. 5.