Περιθωριακά 42

Ιρλανδές πατριώτισσες

Εξέγερση του Πάσχα

Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου

Εθνικιστική εξέγερση στο Δουβλίνο, η οποία πνίγηκε στο αίμα, τη Δευτέρα του Πάσχα, στις 24 Απριλίου 1916

Όταν η Μεγάλη Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία, στις 4 Αυγούστου 1914, η διαμάχη που από αιώνες έφερε αντιμέτωπους τους εθνικιστές Ιρλανδούς με τους οπαδούς της Ένωσης πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Ο νόμος που είχε ψηφιστεί πριν από δύο μήνες και παραχωρούσε στην Ιρλανδία ένα καθεστώς εσωτερικής αυτονομίας αναστέλλεται μέχρι το τέλος των εχθροπραξιών, ενώ ο εθνικιστής ηγέτης στο Κοινοβούλιο, Τζον Ρέντμοντ, και ο ενωτικός ομόλογός του, Έντουαρντ Κάρσον, δίνουν εντολή αντίστοιχα στους δικούς τους εθνοφρουρούς να παρουσιαστούν στα στρατόπεδα του βρετανικού στρατού.

   Ένα μικρό τμήμα των πολιτοφυλάκων του εργατικού και εθνικιστικού κινήματος αρνείται την ιερή ένωση και διατηρεί μια στάση αυστηρής ουδετερότητας. Στην κίνηση αυτή συμμετέχουν η μικρή πολιτοφυλακή «Στρατός των Πολιτών» (Citizen Army) του συνδικαλιστή ηγέτη Τζέιμς Κόνολι, ο οποίος έχει σκοπό να υποκινήσει μια εθνική και κοινωνική επανάσταση που θα οδηγήσει στην εγκαθίδρυση μιας «Δημοκρατίας των Εργαζομένων», καθώς και μερικές χιλιάδες Ιρλανδοί Εθελοντές, που παραμένουν πιστοί στον παλαιό αρχηγό τους, τον αναβλητικό Έοιν Μακ Νιλ, ο οποίος δεν θέλει τη χρήση βίας παρά μόνο αν οι αρχές επιχειρήσουν να απαγορεύσουν το κίνημα των εθελοντών ή να επιβάλουν την υποχρεωτική στράτευση.

   Ανάμεσά τους, μια μειοψηφία είναι αποφασισμένη να αναλάβει την πρωτοβουλία μιας εξέγερσης εναντίον του εμπόλεμου Ηνωμένου Βασιλείου, με το επιχείρημα «England’s difficulty is Ireland’s opportunity» (η δυσκολία της Αγγλίας είναι η ευκαιρία της Ιρλανδίας). Συγκεντρώνει άτομα με διαφορετικούς προσανατολισμούς: στις γραμμές της θα συναντήσουμε τον σοσιαλιστή επαναστάτη Κόνολι, τον Παντράικ Πιρς, τον Τόμας Μακ Ντόνα, τον Ίμον Σέαντ και τον Τζόζεφ Λάνκερ, ποιητές που μάχονται για την κελτική γλώσσα και κουλτούρα, τον Τομ Κλαρκ και τον Σον Μακ Ντιαρμάντα, και τους αναμορφωτές της IRB (Irish Republican Brotherhood-Ιρλανδική Ρεπουμπλικανική Αδελφότητα), της παλαιάς μυστικής εταιρείας που εδώ και 60 χρόνια βρίσκεται στο επίκεντρο της ιρλανδικής συνομωσίας. Αυτοί οι ακτιβιστές συγκροτούν, στο περιθώριο της IRB, μια μυστική στρατιωτική επιτροπή, επιφορτισμένη να οργανώσει μια εξέγερση εν αγνοία των αναβλητικών.

  

Εκ των έσω η «εσχάτη» προδοσία κι ο «σύμμαχος» μπουχός

Από τα τέλη του 1914, ο σερ Ρότζερ Κέιζμεντ, πρώην Βρετανός πρόξενος που έχει ασπαστεί τον πλέον ριζοσπαστικό εθνικισμό, διαπραγματεύεται με τους Γερμανούς. Δεν καταφέρνει όμως να στρατολογήσει την ιρλανδική ταξιαρχία που υπολόγιζε να σχηματίσει μέσα στα στρατόπεδα αιχμαλώτων, κι έτσι το Βερολίνο περιορίζει τη βοήθειά του σε μια -ασήμαντη- αποστολή όπλων. Η υπόθεση εξελίσσεται σε φιάσκο. Ο Κέιζμεντ, που είχε αποβιβαστεί από ένα υποβρύχιο με την πρόθεση να αναβάλει την εξέγερση, συλλαμβάνεται από την αστυνομία. Το φορτηγό πλοίο που μετέφερε τα όπλα αναχαιτίζεται από το Βασιλικό Ναυτικό και βυθίζεται στον κόλπο του Κουινστάουν. Ο Έοιν Μακ Νιλ εκδίδει αμέσως μια διαταγή, το Σάββατο 22 Απριλίου 1916, με την οποία ακυρώνονται όλες οι αποφάσεις που είχαν παρθεί για τις επιχειρήσεις του Πάσχα. Αυτή η αντίθετη διαταγή καθησυχάζει το Κάστρο του Δουβλίνου. Όμως, την Κυριακή, η μυστική στρατιωτική επιτροπή επιβεβαιώνει την εξέγερση για την επομένη.

Υψώνοντας την 3χρωμη σημαία

Τη Δευτέρα του Πάσχα, στις 24 Απριλίου 1916, τα τέσσερα τάγματα των Ιρλανδών Εθελοντών του Δουβλίνου και η μικρή Πολιτοφυλακή καταλαμβάνουν στρατηγικά σημεία της ιρλανδικής πρωτεύουσας. Η τρίχρωμη σημαία υψώνεται στο Κεντρικό Ταχυδρομείο του Δουβλίνου και ο Παντράικ Πιρς, που ορίστηκε πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης και αρχιστράτηγος των επαναστατικών δυνάμεων, κηρύττει τη «Δημοκρατία της Ιρλανδίας ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος». Στη μία το μεσημέρι, μέσα στη γενική έκπληξη και αποδοκιμασία, ακούγονται οι πρώτοι πυροβολισμοί της εξέγερσης. Παρά την αρχική έκπληξη, πολύ γρήγορα φάνηκε ότι η εξέγερση ήταν κακώς σχεδιασμένη, κακώς προετοιμασμένη και κακώς εκτελεσμένη. Όμως οι αντάρτες, που δεν ξεπερνούσαν τους 1200 και είχαν πολύ φτωχό οπλισμό, επιδεικνύουν ένα παράλογο θάρρος, αντιστεκόμενοι σε 16000 άνδρες του τακτικού στρατού που είναι εξοπλισμένος με πολυβόλα και υποστηρίζεται από πυροβολικό εκστρατείας, καθώς και από τα πυροβόλα μιας κανονιοφόρου που είχε αναπλεύσει τον ποταμό Λίφεϊ.

«Υπέρ βωμών και εστιών»: Μέσα στην πρωτεύουσα

Στο τέλος της εβδομάδας, οι επαναστάτες, οι οποίοι μάχονται ένας προς είκοσι, υπερασπίζονται αγέρωχα έως απελπισμένα κάθε σπίτι, κάθε γωνιά. Το Σάββατο 29 Απριλίου, στις 15:45, ο Πιρς αναγκάζεται να υπογράψει την παράδοση. Ενώ στην επαρχία το κίνημα υπήρξε σποραδικό και αβέβαιο, ο απολογισμός στο Δουβλίνο ήταν ο ακόλουθος: νεκροί ήταν 64 Επαναστάτες, 132 Βρετανοί στρατιώτες και 230 Άμαχοι, οι Τραυματίες έφταναν τους 1300, ενώ το Κέντρο της Πόλης είχε μετατραπεί σε ερείπια.

Η αντιστροφή και η έγερση της εθνικής συνειδήσεως  

Τα λάθη της καταστολής, η επιβολή στρατιωτικού νόμου, η καταδίκη σε θάνατο και η εκτέλεση των 15 σημαντικότερων ηγετών της εξέγερσης, και στη συνέχεια η εκτέλεση του σερ Ρότζερ Κέιζμεντ, η φυλάκιση χιλιάδων εθνικιστών, που είχαν εμπλακεί στην τρελή αυτή περιπέτεια είτε όχι, και η επέκταση της υποχρεωτικής στράτευσης στην Ιρλανδία, θα προκαλέσουν μια απρόσμενη αντιστροφή της κοινής γνώμης.

  Αντί για τρελοί και εγκληματίες, ο Κόνολι, ο Πιρς και οι άλλοι εκτελεσθέντες άρχισαν σύντομα να τιμούνται ως ήρωες και μάρτυρες. Στις εκλογές του 1918, το Σιν Φέιν καταλαμβάνει 75 από τις 105 ιρλανδικές έδρες στο Κοινοβούλιο. Ενώ οι εθνικιστές βουλευτές είχαν αποσχιστεί στις 21 Ιανουαρίου 1919, ακούγονται οι πρώτοι πυροβολισμοί του αγγλο-ιρλανδικού πολέμου ανεξαρτησίας στο Σολοχέντμπεργκ, στην κομητεία του Τιπερέρι, που νομιμοποιούν τους πιονέρους στασιαστές του 1916.

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 8 Νοεμβρίου 2015, σ. 5.