Περιθωριακά 59

Bartolomeo Vanzetti (11.06.1888-23.08.1927) & Nicola Sacco (22.04.1891-23.08.1927)

Σάκο και Βαντσέτι

Περιθωριακά-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου

Οι δύο Ιταλοί αναρχικοί που καταδικάστηκαν σε θάνατο χωρίς να υπάρχουν ενοχοποιητικά στοιχεία, είδαν τη ζωή σαν ένα όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο. Σαν έναν αγώνα όλων των καταπιεσμένων που ζούσαν στο πετσί τους την άγρια εκμετάλλευση.

Ο Νικόλα Σάκο, που γεννήθηκε το 1891, και ο Μπαρτολομέο Βαντσέτι, κατά 3 χρόνια μεγαλύτερός του, Ιταλοί μετανάστες στις Η.Π.Α., θύματα μιας δικαστικής πλάνης κατά τη δεκαετία του ’20, καταδικάστηκαν σε θάνατο και αποκαταστάθηκαν πολύ αργότερα το 1977. Η υπόθεσή τους για πολλές δεκαετίες ενσάρκωνε τον αγώνα της ελευθερίας κατά της αδικίας και του αμερικανικού συντηρητισμού.

   Το 1920, ο λογιστής και ταμίας ενός εργοστασίου υποδημάτων της Μασαχουσέτης δολοφονείται αφού του αφαιρέθηκαν 16.000 δολάρια τα οποία μετέφερε. Δύο Ιταλοί αναρχικοί (και αυτοί οι δύο προσδιορισμοί θα παίξουν καθοριστικό ρόλο σε όλη τη διάρκεια της υπόθεσης) συλλαμβάνονται. Οι καταθέσεις τους αρχικά είναι λίγο συγκεχυμένες και έπειτα δεν έχουν καλή υπεράσπιση στη διάρκεια της δίκης. Επιπλέον ο δικαστής Γουέμπστερ Θάγιερ μεροληπτεί σαφώς εις βάρος τους. Έτσι, οι Σάκο και Βαντσέτι θα καταδικαστούν σε θάνατο το 1921. Θα επιχειρηθούν τα πάντα για να γλιτώσουν από την ηλεκτρική καρέκλα: τα συνδικάτα κινητοποιούνται σε ολόκληρο τον κόσμο, οι ομάδες των αναρχικών οργανώνουν μια από τις πιο μαζικές εκστρατείες του αιώνα, οι ίδιοι συνεχίζουν τη μάχη τους μέσα στη φυλακή, όπου ο Βαντσέτι ηγείται πολλών απεργιών πείνας.

   Απέναντι στους υποστηρικτές της αναθεώρησης της δίκης, ο δικαστής Γουέμπστερ εκφράζει το αίσθημα της συντηρητικής Αμερικής: ακόμη και αν δεν διέπραξαν το έγκλημα, τα «ιδανικά τους ήταν κατ’ ουσίαν εγκληματικά». Είναι ένοχοι επειδή επαναστάτησαν εναντίον της τάξης. Ακριβώς έτσι ο καθένας καταλαβαίνει το «πράγμα», ακόμη και ο ίδιος ο Σάκο που γράφει στο γιο του μερικές ώρες πριν από την εκτέλεσή του, την Τρίτη 23 Αυγούστου 1927: «Να είσαι δυνατός και να μην κλαις! Μην ξεχνάς ποτέ να συντρέχεις τους αδύναμους που ζητούν βοήθεια και τους κατατρεγμένους γιατί αυτοί είναι οι καλύτεροι φίλοι σου. Έχουν συντρόφους που πολέμησαν και πέθαναν, όπως ο Μπάρτο και ο πατέρας σου, γιατί πολέμησαν για την ελευθερία όλων των φτωχών εργαζομένων».

   Πολυάριθμες διαδηλώσεις, συχνά βίαιες, οργανώθηκαν τότε σε όλον τον κόσμο, έχοντας σαν στόχο τις αμερικανικές πρεσβείες. Μια κραυγή οργής ξεχύνεται: «Τώρα όλα τελείωσαν. Είναι νεκροί. Είναι νεκροί επειδή ονειρεύτηκαν μια καλύτερη ανθρωπότητα. Και εσείς που, παρά την απόσταση που μας χωρίζει, έχετε μοιραστεί τον πόνο τους και τις αγωνίες τους, δεν θα ξεχάσετε (εφημερίδα «Libertaire» ειδική έκδοση της 23^ης Αυγούστου 1927). Μια κραυγή οργής που θα αντηχεί σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα.

   Πενήντα  χρόνια μετά τη δολοφονία των Σάκο και Βαντσέτι, στις 23 Αυγούστου 1977, ο τότε κυβερνήτης της Μασαχουσέτης Μάικλ Ντουκάκις (γιος μεταναστών ελληνικής καταγωγής ο ίδιος), αναγνώρισε ότι η πολιτεία χάλκευσε και απέκρυψε στοιχεία στη δίκη, τους αποκατέστησε επίσημα και κήρυξε την 23η Αυγούστου «Ημέρα Σάκο και Βαντσέτι, ενάντια στον ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και υπέρ της ανοχής», καλώντας τους πολίτες της Μασαχουσέτης κάθε τέτοια μέρα «να αφήνουν για λίγο τη δουλειά τους για να αναλογιστούν τους κινδύνους του ρατσισμού και των προκαταλήψεων και την ανάγκη της συνδιαλλαγής με κάθε ιδέα, ακόμα και αυτή που μοιάζει ακραία».

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 30 Αυγούστου 2015, σ. 5.