Πολιτισμικοί Μετεωρίτες 31

Ο ποιητής Frank O’ Hara (1926-1966) απαγγέλει, διακρίνονται οι Le Roi Jones (Imanu Amiri Baraka) και Allen Ginsberg

Frank O’ Hara

[Πολιτισμικοί Μετεωρίτες-Κωνσταντίνος Α. Ει. Παπαθανασίου]

«Το ποίημα βρίσκεται επιτέλους ανάμεσα σε δύο πρόσωπα αντί ανάμεσα σε δύο σελίδες»

Ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα, ο Frank O’ Hara γεννήθηκε  στη Βαλτιμόρη του Maryland στις 27 Ιουνίου του 1926. Σπούδασε μουσική στο Ωδείο της Νέας Αγγλίας (1941-1944) και φιλολογία στα πανεπιστήμια του Harvard και του Michigan (1946-1951). Από το 1951 εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη όπου εργάστηκε  ως υπάλληλος και αργότερα ως διοργανωτής εκθέσεων στο διεθνές πρόγραμμα του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης, ενώ από το 1960 ήταν βοηθός εφόρου στο τμήμα εκθέσεων ζωγραφικής και γλυπτικής του Μουσείου.

   Λάτρης της μοντέρνας τέχνης και φίλος πολλών ζωγράφων του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, συνέταξε πολλούς καταλόγους εκθέσεων που διοργάνωσε, εξέδωσε αρκετές μονογραφίες για ζωγράφους που του άρεσαν και έγραψε πλήθος τεχνοκριτικά άρθρα που δημοσίευσε σε πολλά περιοδικά. Συγγραφέας επίσης και αρκετών θεατρικών μονόπρακτων, που παίχτηκαν από μικρούς πρωτοποριακούς θιάσους. Με το πλούσιο ποιητικό του έργο αποτέλεσε έναν από τους βασικότερους εκπροσώπους της λεγόμενης «Σχολής της Νέας Υόρκης» (New York School), με τους φίλους του ποιητές John Ashbery (1927), Kenneth Koch (1925-2002) και James Schuyler (1923-1991).

Στοιχεία του έργου του

Η ποίησή του αποτελεί έναν φόρο τιμής στους πολυάριθμους φίλους του και στην πόλη που κυριολεκτικά αγάπησε, τη Νέα Υόρκη, αυτήν τη μεγαλούπολη «της τζαζ, της καλής ζωγραφικής και των ασπρόμαυρων ταινιών».

   Επηρεασμένος από τους Γάλλους ποιητές Guillaume Apollinaire και Pierre Reverdy, τους Γάλλους υπερρεαλιστές, τον Vladimir Mayakovsky, τον Federico García Lorca και τους καινοτόμους ιδιωματικούς συγγραφείς που εκφράζονταν ποιητικά μέσω της καθομιλουμένης αμερικανικής γλώσσας (W.C. Williams, Gertrude Stein, Marianne Moore, την αμερικάνικη περίοδο του W.H. Auden), διαμόρφωσε μια εντελώς ιδιότυπη και υποκειμενική ποίηση έντονου αυθορμητισμού, επιδεικνύοντας ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και πηγών έμπνευσης (ζωγραφική, μουσική, κινηματογράφος, περιοχές, χώροι, δρόμοι και κτίρια της Νέας Υόρκης), μέσα από μια εντελώς προσωπική ποίηση ατομικής ελευθερίας και εκφραστικής αμεσότητας.

   Ο έρωτας και η φιλία αποτελούν συχνά τις γενεσιουργές αφορμές των ποιημάτων του, τα οποία είναι γραμμένα συνήθως τυχαία και ευκαιριακά, συχνά με χιούμορ και ειρωνεία, χρησιμοποιώντας εύκαμπτες συντακτικές δομές και μια τολμηρή φαντασία με αυτοαναφορικές εικόνες, που φανερώνουν μια απολύτως εμπνευσμένη και ανήσυχη προσωπικότητα. Το έργο του αναδεικνύει την ιδιαίτερη σημασία που ο ποιητής απέδιδε στο να μπορέσει να εκφράσει την ένταση της στιγμιαίας εμπειρίας και την άρνησή του να την αντιμετωπίσει ως απλός θεατής, επιμένοντας στην έκφραση της προσωπικής, ψυχικής του σύνδεσης με το κάθε γεγονός.

Το αδόκητο τέλος

Σε ηλικία μόλις 40 ετών, τα ξημερώματα της 24^ης Ιουλίου του 1966, τραυματίστηκε θανάσιμα από ένα τουριστικό όχημα στην παραλία της νήσου Fire της Νέας Υόρκης και πέθανε στο νοσοκομείο Bayview στο Mastic Beach του Long Island το πρωί της επομένης, 25^ης Ιουλίου 1966.

   Στον τάφο του, στο κοιμητήριο Springs στο East Hampton γράφτηκε το παρακάτω απόσπασμα από το ποίημά του «Εις μνήμην των αισθημάτων μου» (In Memory of my Feelings): «Χάρη το να γεννιέσαι και να ζεις όσο πιο ποικιλότροπα γίνεται».  

Προσωπισμός: Ένα Μανιφέστο       

Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1959, ο Frank O’ Hara, γράφει και δημοσιεύει το περίφημο «Μανιφέστο του Προσωπισμού» (Personism). Ουσιαστικά πρόκειται για την ατομική κοσμοθεωρία του Frank O’ Hara, σε ό,τι αφορά στην ποίηση, όπου «ανοίγει» ή «κλείνει» τους λογαριασμούς του με παλαιότερους όσο και σύγχρονούς του ποιητές. «Ο Προσωπισμός, ένα κίνημα το οποίο πρόσφατα ίδρυσα και για το οποίο κανείς δεν γνωρίζει τίποτα, με ενδιαφέρει πολύ, μια που είναι απολύτως αντίθετος προς αυτό το είδος της αφηρημένης απομάκρυνσης που αγγίζει τα όρια της αληθινής αφαίρεσης για πρώτη φορά, πραγματικά, στην ιστορία της ποίησης», αναφέρει ο ποιητής στο μανιφέστο του. Και συνεχίζει: «Ιδρύθηκε από εμένα ύστερα από ένα γεύμα με τον Le Roi Jones (Imanu Amiri Baraka) στις 27 Αυγούστου του 1959, μέρα κατά την οποία ήμουν ερωτευμένος με κάποιον (με την ευκαιρία, όχι με τον Le Roi αλλά με κάποιον ξανθό). Επέστρεψα στη δουλειά κι έγραψα ένα ποίημα για το πρόσωπο αυτό. Καθώς το έγραφα, συνειδητοποίησα πως αν ήθελα μπορούσα να χρησιμοποιήσω το τηλέφωνο αντί να γράψω το ποίημα κι έτσι γεννήθηκε ο Προσωπισμός». «Με όλη τη σεμνότητα, ομολογώ πως μπορεί να αποτελέσει το τέλος της λογοτεχνίας όπως τη γνωρίζουμε», συμπληρώνει ενώ δεν διστάζει να αναφέρει πως «η ποίηση, με το να είναι πιο γρήγορη και πιο αξιόπιστη από τον πεζό λόγο, είναι και η μόνη που δικαιολογείται, εκείνη η ποίηση, να ξεκάνει τη λογοτεχνία». Και καταλήγει, αναφέροντας: «Τι μπορούμε να προσδοκούμε από τον Προσωπισμό (αυτό γίνεται καλό, έτσι;); Τα πάντα, όμως δεν θα τα αποκτήσουμε. Είναι πολύ καινούργιος, πολύ ζωτικός ως κίνημα για να υποσχεθεί οτιδήποτε. Όμως βρίσκεται, όπως η Αφρική, καθ’ οδόν. Οι πρόσφατοι προπαγανδιστές της τεχνικής από τη μια μεριά και του περιεχομένου από την άλλη, καλύτερα να προσέχουν». Τα αποσπάσματα που χρησιμοποιήθηκαν παραπάνω είναι σε μετάφραση του Σωτήρη Λιόντου, και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Δυτικές Ινδίες», τεύχος 4, Αθήνα, Ιούνιος 2001.

Εργογραφία

Παρά το σύντομο του βίου του, ο Frank O’ Hara, υπήρξε πολυγραφότατος, ενώ εκτός από την ποίηση ασχολήθηκε και με τη θεατρική γραφή όσο και με την τεχνοκριτική. Έργα του: «Ένας χειμώνας στην πόλη και άλλα ποιήματα» (A City Winter and Other Poems, 1952), «Πορτοκάλια: 12 ποιμενικά» (Oranges: 12 pastorals, 1953), «Στοχασμοί σε έκτακτη ανάγκη» (Meditations in an Emergency, 1957), «Δεύτερη Λεωφόρος» (Second Avenue, 1960), «Ωδές» (Odes, 1960), «Ποιήματα γεύματος» (Lunch Poems, 1964), «Εις μνήμην των αισθημάτων μου» (In Memory of my Feelings, 1967), «Συγκεντρωμένα ποιήματα» (Collected Poems, 1971), «Επιλεγμένα ποιήματα» (Selected Poems, 1974), «Χρονικά τέχνης, 1954-1966» (Art Chronicles, 1954-1966, 1975), «Στεκόμενος ακίνητος και περπατώντας στη Νέα Υόρκη» (Standing Still and Walking in New York, 1975), «Πρώιμη γραφή» (Early Writing, 1977), «Αποκατεστημένα ποιήματα» (Poems Retrieved, 1977) και «Επιλεγμένα Θεατρικά» (Selected Plays, 1978).

Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη στήλη, στο πολιτιστικό ένθετο, «Ηδύφωνο», της ελληνοκυπριακής εφημερίδας, «Η Σημερινή», την Κυριακή 28 Ιουνίου 2015, σ. 4.